Czym jest ZHP – więcej niż organizacja harcerska

Związek Harcerstwa Polskiego to największa organizacja harcerska w Polsce, która od ponad 100 lat wspiera wychowanie dzieci i młodzieży w duchu braterstwa, służby, samodzielności i odpowiedzialności. Ale czym jest ZHP i jak wygląda codzienne praca w organizacji?

ZHP to wspólnota, która łączy pokolenia, inspiruje do działania i pomaga zdobywać sprawności na całe życie. Działa lokalnie – w setkach drużyn w całej Polsce – ale też globalnie, będąc częścią światowego ruchu skautowego. Dowiedz się więcej o początkach ruchu harcerskiego w Polsce oraz o tym jak wygląda harcerstwo dzisiaj.

Rys historyczny – ponad wiek służby

Początki Związku Harcerstwa Polskiego sięgają ponad 100 lat wstecz. Nasza historia zaczyna się w roku 1909, kiedy to wieści o nowym systemie wychowawczym – skautingu, stworzonym przez gen. Roberta Baden-Powella, dotarły na ziemie polskie, znajdujące się wówczas pod zaborami. Skauting od razu wzbudził zainteresowanie środowisk niepodległościowych, które widziały w nim skuteczny sposób na wychowanie młodzieży – zarówno do służby ojczyźnie, jak i jako odpowiedzialnych obywateli przyszłej, wolnej Polski.

Przy lwowskim „Sokole”, czyli towarzystwie gimnastycznym, powstało Związkowe Naczelnictwo Skautowe, a Andrzej Małkowski, uznawany dziś za twórcę polskiego harcerstwa, zorganizował pierwszy kurs skautowy już na początku 1911 roku. To właśnie on 22 maja 1911 r. wydał rozkaz o utworzeniu pierwszych czterech drużyn skautowych we Lwowie – moment ten uznawany jest za symboliczny początek ruchu harcerskiego w Polsce.

Ważną rolę w historii polskiego harcerstwa odegrała także żona Andrzeja – Olga Drahonowska-Małkowska, uznawana za współtwórczynię i pionierkę żeńskiego ruchu skautowego w Polsce. W 1911 roku założyła pierwszą drużynę skautek we Lwowie i od samego początku promowała ideę równych szans dziewcząt w wychowaniu skautowym. Jej zaangażowanie, wizja i działalność organizacyjna położyły fundamenty pod rozwój harcerstwa żeńskiego w Polsce. Olga była nie tylko instruktorką i wychowawczynią, ale też pierwszą komendantką żeńskich drużyn harcerskich, a jej wkład w rozwój wychowania młodych kobiet jest nieoceniony i do dziś inspiruje kolejne pokolenia instruktorek ZHP.

Wysłuchaj wywiadu z wnuczką Olgi i Andrzeja Małkowskich – Krystyną Małkowską-Żabą:

Do idei skautowej szybko dołączyły także dwie inne organizacje: „Zarzewie” oraz „Eleusis”. Te niezależne ruchy, inspirowane wspólną ideą i wartościami, połączyły się w 1918 roku w jeden ogólnopolski ruch – Związek Harcerstwa Polskiego. Wydarzyło się to w dniach 1-2 listopada podczas Zjazdu Zjednoczeniowego w Lublinie.

Przeczytaj więcej o Zjeździe Zjednoczeniowym: https://zhp.pl/105-lecie-zwiazku-harcerstwa-polskiego/

W czasie II wojny światowej harcerze działali w konspiracji pod kryptonimem Szare Szeregi walcząc o wolność Polski. Po wojnie przez dekady ZHP nieprzerwanie realizował swoje wychowawcze zadanie, dostosowując działanie do czasów, ale nigdy nie tracąc z oczu celu – kształtowania odpowiedzialnych, samodzielnych i zaangażowanych społecznie obywateli.

Dowiedz się więcej Szarych Szeregach: https://zhp.pl/85-rocznica-przejscia-zhp-do-konspiracji/

Dziś, jako nowoczesna i niezależna organizacja, ZHP pielęgnuje swoje tradycje, łączy je z aktualnymi potrzebami młodych ludzi i niezmiennie odpowiada na wyzwania współczesności.

Wartości ZHP – co nas wyróżnia

ZHP to organizacja, której misją jest wspieranie wychowania przez działanie. W centrum działań harcerskich znajdują się uniwersalne wartości: braterstwo, służba, uczciwość, odpowiedzialność, odwaga i troska o innych. To właśnie one kształtują postawy młodych ludzi, niezależnie od pokolenia czy zmieniającej się rzeczywistości. Harcerstwo to nie tylko system wartości – to także konkretna metoda wychowawcza, która odróżnia ZHP od innych organizacji.

Każdy harcerz i każda harcerka składa Przyrzeczenie Harcerskie, zobowiązując się do pracy nad sobą i służby innym. Wychowanie w ZHP opiera się na metodzie harcerskiej, którą cechuje:

• Dobrowolność – uczestnictwo w działaniach opiera się na wyborze. Młody człowiek sam decyduje o swoim zaangażowaniu, co wspiera jego rozwój, odpowiedzialność i sprawczość. Kluczowymi momentami jest tu składanie: Obietnicy Zucha, Przyrzeczenia Harcerskiego czy Zobowiązania Instruktorskiego.

• Pozytywność – harcerze podejmują działania, które mają pozytywny wpływ na postawy i charakter. Inicjatywy wspierają rozwój pasji, poczucia piękna i dobra.

• Pośredniość – wychowanie odbywa się nie przez wykładanie czy naukę na pamięć zbioru zasad, ale przez działanie, zdobywanie stopni i sprawności, udział w programie. Uczymy przez doświadczenie.

• Wzajemność oddziaływań – ogromną wartość w harcerstwie ma nauka od siebie nawzajem. W harcerskich zespołach każdy może dzielić się wiedzą i korzystać z doświadczenia innych. Przykład osobisty i wspólna praca są tutaj kluczem.

• Świadomość celów – działamy świadomie. Wiemy, po co jesteśmy w ZHP i jakie działania podejmować, aby nasza służba miała sens i spełniała założone cele.

• Indywidualność – każdy człowiek jest ważny. Dbamy o to, by każdy, bez względu na wiek, płeć czy doświadczenie, mógł odnaleźć swoje miejsce i przestrzeń do rozwoju odpowiadającą na jego potrzeby.

• Naturalność – nasze działania są dopasowane do wieku i możliwości uczestników. Zuchy bawią się, harcerze grają, starsi poszukują, a wędrownicy służą – zgodnie z ich etapem życia i potrzebami rozwoju psychofizycznego.

To właśnie te cechy sprawiają, że wychowanie w harcerstwie jest tak skuteczne i długofalowe. Nie jest oderwane od codziennego życia, co więcej – z czasem staje się jego integralną częścią. Dzięki temu młodzi ludzie, którzy dorastają w ZHP, nabywają kompetencji wykorzystywanych później w dorosłym życiu – są gotowi podejmować decyzje, współpracować i działać odpowiedzialnie w każdej sytuacji. Tak rozumiemy naszą misję wychowania do sprawności na całe życie. To sprawia, że młody człowiek działając w szeregach Związku Harcerstwa Polskiego nie tylko zdobywa wiedzę i umiejętności, ale też kształtuje charakter.

Obecne działania – ZHP dziś

Obecnie Związek Harcerstwa Polskiego zrzesza ok. 115 000 członków i członkiń – dzieci, młodzieży i dorosłych. Wspólnie działają w ponad 300 hufcach organizując setki obozów, biwaków i wydarzeń rocznie. W każdej z tych aktywności obecna jest myśl przewodnia: tworzyć przestrzeń do rozwoju i budować bezpieczną wspólnotę.

Organizacja działa zgodnie z przepisami prawa i własnymi standardami ochrony. Każda osoba zaangażowana w pracę wychowawczą musi mieć ukończony kurs zgodny z Polityką ochrony bezpieczeństwa dzieci, młodzieży i dorosłych (standardem ochrony małoletnich) i zostać zweryfikowana pod kątem bezpieczeństwa dzieci – to podstawa naszego zaufania społecznego.

Profesjonalna kadra i wychowanie w praktyce

W ZHP szczególną wagę przykładamy do przygotowania osób pełniących funkcje wychowawcze. Każdy instruktor musi odbyć odpowiednie kursy, zdobyć stopnie instruktorskie i być gotowy do pracy z dziećmi i młodzieżą zgodnie z obowiązującymi standardami bezpieczeństwa. Naszym celem jest zapewnienie każdemu dziecku w ZHP bezpiecznego, rozwijającego i inspirującego środowiska.

Drużynowi ZHP – wychowawcy, liderzy, wolontariusze

Za codziennym działaniem ZHP stoją tysiące drużynowych – wolontariuszy, którzy z zaangażowaniem prowadzą drużyny, kształtując kolejne pokolenia młodych ludzi. To oni poświęcają minimum 104 godziny rocznie na prowadzenie zbiórek, organizowanie biwaków, wyjazdów oraz obozów letnich, które często są jedną z pierwszych lekcji samodzielności dla ich podopiecznych. Drużynowi umożliwiają zdobywanie sprawności na całe życie, czyli praktycznych umiejętności, które młodzi ludzie wykorzystują zarówno w szkole, jak i później – w dorosłym życiu.

Jednocześnie drużynowi nie przestają się rozwijać: uczestniczą w kursach, poszerzają swoją wiedzę, dzielą się doświadczeniem i wspierają organizację swoją ekspercką perspektywą. Tworzą bezpieczną, wartościową przestrzeń dla dzieci i młodzieży, w której najważniejsze są przyjaźń, szacunek i odpowiedzialność. Szerzą wartości obywatelskie, uczą współpracy i bycia częścią wspólnoty. Dlatego jesteśmy z nich bardzo dumni – bo codziennie, z pasją i oddaniem, realizują misję ZHP.

Grupy metodyczne w ZHP – program dopasowany do wieku i potrzeb

ZHP wspiera wychowanie poprzez program dostosowany do wieku i etapu rozwoju psychofizycznego uczestników. Dlatego działamy w tzw. grupach metodycznych, czyli wiekowych, które odpowiadają naturalnym potrzebom młodych ludzi i pomagają im w harmonijnym rozwoju.

• Zuchy (6–9 lat) uczą się świata przez zabawę – to etap intensywnego rozwoju wyobraźni, potrzeby ruchu i odkrywania. Zuchowy program to świat zabawy w kogoś lub coś, który wzmacnia poczucie przynależności i pewności siebie.

• Harcerze (10–13 lat) poznają świat poprzez przygodę i grę. Kluczowe staje się budowanie tożsamości i roli w grupie – tu ważna jest współpraca w zastępach, zdobywanie sprawności, realizacja zadań i nauka odpowiedzialności.

• Harcerze starsi (13–16 lat) eksplorują siebie i otoczenie – to etap poszukiwania, refleksji i rozwijania indywidualnych pasji. Program oparty jest na tropach, czyli działaniach zespołowych i inicjatywach odpowiadających na realne potrzeby.

• Wędrownicy (15–21 lat) podejmują służbę i działania społeczne, rozwijają się poprzez ambitne wyzwania. To wiek świadomego kształtowania swojego systemu wartości, tożsamości i roli w świecie dorosłych.

Każdy etap rozwoju wspierany jest w pięciu sferach: fizycznej, intelektualnej, duchowej, emocjonalnej i społecznej. Harcerstwo dba o wszechstronny rozwój człowieka – żadny z tych obszarów nie jest pomijany. Poprzez zabawę, przygodę, służbę i osobisty rozwój młodzi ludzie uczą się działać w grupie, poznają swoje emocje, rozwijają sprawność fizyczną, kształtują charakter i budują swoją tożsamość w oparciu o wartości, które zostają z nimi na całe życie.

Międzynarodowe zaangażowanie ZHP

ZHP to nie tylko polska organizacja – to także aktywny członek światowego ruchu skautowego. Jesteśmy członkiem-założycielem dwóch największych międzynarodowych organizacji:

• WOSM, czyli Światowej Organizacji Ruchu Skautowego,

• WAGGGS, czyli Światowego Stowarzyszenia Przewodniczek i Skautek.

Dzięki temu młodzi ludzie z ZHP mogą brać udział w międzynarodowych zlotach, projektach i inicjatywach – ucząc się otwartości, tolerancji i współpracy ponad granicami.

Dowiedz się więcej o tym, jak ZHP uczestniczy w działaniach organizacji światowych. Zapoznaj się z artykułem o udziale reprezentacji instruktorów i instruktorek w Konferencji Skautowej, która odbyła się w Wiedniu: https://zhp.pl/18-europejska-konferencja-skautowa-w-wiedniu/

ZHP to sprawności na całe życie

ZHP to nie tylko drużyna czy mundur. To przestrzeń, w której młody człowiek zdobywa doświadczenia, kompetencje i postawy, które będą mu towarzyszyć przez całe życie. Samodzielność, odwaga, empatia, współpraca, troska o innych – to właśnie te cechy rozwijamy w ZHP każdego dnia.

Chcesz dowiedzieć się więcej o dziejach harcerstwa?

Zajrzyj na stronę internetową Muzeum Harcerstwa i odkryj, jak wyglądała nasza droga od 1918 roku do dziś.

Przeczytaj raport „Harcerstwo dzisiaj” i dowiedz się o tym jak wygląda harcerskie wychowanie w XXI wieku. Kliknij tutaj, aby pobrać raport.