Zarządzanie organizacjami pozarządowymi – jak zarządzać wartościami?

Prowadzenie w Warszawie:  hm. Jakub Wajman, hm. Katarzyna Krzak

Prowadzenie w Poznaniu: hm. Jakub Wajman, phm. Agnieszka Siłuszek

 

Do celu prowadzi zazwyczaj wiele dróg. W zależności od zdefiniowanego kryterium wyboru można podróżować drogą najkrótszą pod względem odległości lub czasu potrzebnego na jej przebycie, można także wybrać drogę najpiękniejszą pod względem krajobrazowym. Podobnie w zarządzaniu organizacją nie ma obiektywnie najlepszego stylu i metody zarządzania, bo zależy to od realizowanej misji, wizji przyszłości organizacji, a także, w dużym stopniu, od indywidualnych cech przywódczych liderów.

W ostatnim czasie obserwujemy zachodzące istotne i trwałe zmiany w funkcji celu, jakie obierają organizacje. Wprowadza się nowe priorytety o charakterze celów cząstkowych, takie jak zadowolenie odbiorcy, satysfakcja wykonawców, zrównoważony rozwój, działanie na rzecz lokalnych społeczności. Oprócz przewartościowania celu działalności, który staje się wielowymiarowy, coraz bardziej liczy się w działalności operacyjnej sposób realizacji dążeń, przejrzystość, rzetelność, poszanowanie wartości i aspiracji osób tworzących zespół, odbiorców, a także odpowiedzialność społeczna. Droga staje się ważniejsza niż cel lub co najmniej tak samo ważna.

Stąd pojawia się zapotrzebowanie na określenie w organizacjach niezmiennych, podstawowych zasad, które jak kompas wskazywałyby w razie wątpliwości sposób postępowania i kierunek działania, niezależnie od okresowych turbulencji i niepewności, tak charakterystycznych dla współczesnego świata.

Wartości zasadnicze organizacji, podobnie jak wartości przyjmowane przez ludzi, stanowią zwykle zamknięty zestaw ponadczasowych idei, mają rzeczywiste znaczenie dla członków organizacji, i są przydatne w realizacji celów bieżących oraz strategii działania. Wykorzystywanie wartości jako narzędzia zarządzania na co dzień stwarza podstawy nowej

idei zarządzania – zarządzania przez wartości. Przełożenie wartości na każdy poziom działania wewnątrz organizacji i relacje zewnętrzne stanowi o humanizacji zarządzania, które tworzy w ten sposób nowy wymiar funkcjonowania organizacji. Zarządzanie przez wartości to zarówno filozofia zarządzania, jak i praktyka działania, którego celem jest koncentracja na praktykowaniu zasadniczych wartości w organizacji oraz ich dopasowanie do misji i wizji jej przyszłości.

Po przeprowadzonych długich i wnikliwych badaniach w celu identyfikacji czynników, które przyczyniły się do rozwoju czołowych firm oraz trwałej wysokiej pozycji konkurencyjnej, okazało się, że nie charyzmatyczni przywódcy, niezwykłe strategie, zasoby kapitału, przełomowe wynalazki i jednostkowe pomysły biznesowe, doskonałe produkty czy wysokie zyski są głównymi czynnikami sukcesu wizjonerskich firm w długim okresie. To zachowywanie nadrzędnych wartości jest jedną z najważniejszych cech trwałych wielkich przedsiębiorstw. Zgodnie z obserwacją autorów badań: „Nie udało się spotkać organizacji, nawet wśród tych największych globalnych koncernów, funkcjonujących równocześnie w wielu otoczeniach kulturowych, które nie zdołały określić kilku wartości wspólnie uznanych za najważniejsze”. Wizjonerskie organizacje, przedsiębiorstwa najlepsze z najlepszych, mają jasno określony zestaw nadrzędnych wartości, które zachowują w długim okresie nienaruszone, podobnie jak swój nadrzędny cel istnienia – misję, podczas gdy ich strategia i praktyki operacyjne przystosowują się do zmieniającego się świata. Najbardziej paradoksalnym odkryciem badań Jamesa Collinsa i Jerry’ego Porrasa, zawartym w Wizjonerskich organizacjach, jest to, że „nadrzędne wartości są niezbędne dla osiągnięcia trwałej wielkości przedsiębiorstwa, ale wydaje się bez znaczenia, jakie to są wartości”. Rzeczywiście, nie można się doszukać kanonu wartości, które obowiązywałyby wszystkich i każdego z osobna. Można łatwo znaleźć wartości przyjęte jako nadrzędne przez wizjonerskie firmy, których nie ma w zestawie wartości innych przedsiębiorstw. I to jest właśnie siła wartości, które są indywidualnym wyborem i wyróżnikiem wspaniałych przedsiębiorstw.

WNIOSKI

Jakie wartości wyznacza sobie Związek Harcerstwa Polskiego?

Między innymi takie pytanie postawili sobie uczestnicy konferencji instruktorskiej „Jaki ZHP Wyjdźmy do celu” w Warszawie i w Poznaniu. Oparliśmy nasze rozważania o zapisy zawarte w obowiązującym statucie ZHP. W Warszawie analiza tematyki wartości przebiegała na dwóch osiach, między takimi biegunami jak: zarządzanie wartościami – zarządzanie poprzez wartości; człowiek – organizacja. W Poznaniu skupiliśmy się na biegunach: wymagana zmiana – brak zmian.

Zgodnie ze statutem misją Związku Harcerstwa Polskiego jest „wychowywanie młodego człowieka, czyli wspieranie go we wszechstronnym rozwoju i kształtowaniu charakteru przez stawianie wyzwań. Podstawowe wartości, na których opiera się harcerskie wychowanie, zawarte są w Prawie Harcerskim.” Głównymi celami jest:

  • stwarzanie warunków do wszechstronnego, intelektualnego, społecznego, duchowego, emocjonalnego i fizycznego rozwoju człowieka,
  • nieskrępowane kształtowanie osobowości człowieka odpowiedzialnego, przy poszanowaniu jego prawa do wolności i godności, w tym wolności od wszelkich nałogów,
  • upowszechnianie i umacnianie w społeczeństwie przywiązania do wartości: wolności, prawdy, sprawiedliwości, demokracji, samorządności, równouprawnienia, tolerancji i przyjaźni,
  • stwarzanie warunków do nawiązywania i utrwalania silnych więzi międzyludzkich ponad podziałami rasowymi, narodowościowymi i wyznaniowymi,
  • upowszechnianie wiedzy o świecie przyrody,  przeciwstawianie się jego niszczeniu przez cywilizację, kształtowanie potrzeby kontaktu z nieskażoną przyrodą.

Związek Harcerstwa Polskiego nie określił swojej wizji.

Pierwszą wartością, wymienioną w statucie ZHP jest patriotyzm (Związek Harcerstwa Polskiego jest ogólnopolskim, patriotycznym stowarzyszeniem). Uczestnicy konferencji zarówno w Warszawie, jak i w Poznaniu reprezentowali bardzo różne rozumienie patriotyzmu, między innymi jako:

  • wspieranie Ojczyzny poprzez osobisty rozwój i pracę nad sobą,
  • pielęgnowanie polskiej tradycji i historii, głównie poprzez udział w uroczystościach państwowych,
  • radosny patriotyzm,
  • podejmowanie służby na rzecz ojczyzny,
  • pozostawanie w gotowości ofiarowania życia w obronie ojczyzny.

Dyskusja ta pokazała jak różnie, jako instruktorzy Związku Harcerstwa Polskiego, rozumiemy pojęcie patriotyzmu i jak różnie stosujemy tę wartość w działaniach wychowawczych. Nie bez znaczenia jest także rozumienie patriotyzmu jako wartości uniwersalnej, poprzez którą nasze otoczenie (rodzice) postrzega ZHP.

Przywołując definicję zawartą w Słowniku Języka Polskiego PWN, patriotyzm to w znaczeniu ogólnym wszelkie umiłowanie ojczyzny jako miejsca swojego pochodzenia i/lub zamieszkania; ojczyzną w tym sensie może być każda okolica lub region, do którego jednostka jest szczególnie przywiązana (w takim wypadku mówi się o patriotyzmie lokalnym i ojczyźnie prywatnej), ale ojczyzną może być również cały kraj zamieszkany przez naród, z którym jednostka się identyfikuje (ojczyzna ideologiczna), i tak bywa najczęściej rozumiana; w tym drugim przypadku patriotyzm to nie tylko sentyment, lecz również gotowość do poświęcenia się dla ojczyzny (np. oddania życia w czasie wojny), stawianie dobra swego kraju ponad partykularne interesy własne i własnej klasy, profesji, partii; tego rodzaju patriotyzm stanowi część składową ideologii wszelkich ruchów wyzwoleńczych.

Związek Harcerstwa Polskiego pojęcie patriotyzmu zdefiniował między innymi w „Podstawach wychowawczych ZHP” – „Jako stowarzyszenie patriotyczne pamiętamy o naszej historii, pielęgnujemy polskie tradycje. Dbamy o narodowy dorobek i szanujemy go. Umożliwiamy młodym ludziom aktywne poszukiwanie własnych dróg do patriotyzmu.”

Na gruncie zarządzania wartościami, zarządzanie polega na zapewnieniu (świadomym stworzeniu) warunków, by organizacja działała zgodnie ze swymi założeniami, czyli realizowała swoją misję, osiągała zgodne z nią cele i zachowywała niezbędny poziom spójności umożliwiający przetrwanie, czyli wyodrębnienie z otoczenia, i rozwój, czyli realizację misji i celów w przyszłości.

Wykorzystywanie wartości jako narzędzia zarządzania na co dzień stwarza podstawy nowej

idei zarządzania – zarządzania przez wartości. Pod warunkiem jednak, że określona wartość jest jednakowo przez wszystkich definiowana. Przełożenie wartości na każdy poziom działania wewnątrz organizacji i relacje zewnętrzne stanowi o humanizacji zarządzania, które tworzy w ten sposób nowy wymiar funkcjonowania organizacji. Zarządzanie przez wartości to zarówno filozofia zarządzania, jak i praktyka działania, którego celem jest koncentracja na praktykowaniu zasadniczych wartości w organizacji oraz ich dopasowanie do misji i wizji jej przyszłości.

Uczestnicy konferencji mocno zaakcentowali dzisiejszy proces „zawłaszczania patriotyzmu” przez grupy do tego nieuprawnione, które patriotyzm wypaczają i wykorzystują do swoich partykularnych interesów. W ocenie uczestników konferencji to Związek Harcerstwa Polskiego powinien wyznaczać standardy wychowania patriotycznego i upowszechniać go w społeczeństwie.

W ramach ćwiczenia definiowania głównych wartości Związku Harcerstwa Polskiego, uczestnicy konferencji wskazali swoją główną wartość, rozpoczynającą listę wartości. Wymieniane były głównie: braterstwo, służba, patriotyzm, dobro.  

WNIOSKI DOTYCZĄCE ZMIAN W STATUCIE ZHP

Uczestnicy konferencji w Warszawie, uznali potrzebę:

  • skatalogowania wartości, w oparciu o które działa Związek Harcerstwa Polskiego  (przeprowadzenie swoistej inwentaryzacji),
  • ustalenia hierarchii wartości,
  • dokonania zmiany języka jakim wyrażone są wartości,
  • określenia rdzenia harcerstwa,
  • zdecydowania, czy wartości są ważne dla nas czy dla otoczenia,
  • doprowadzenia do tego by wartości były jednoznacznie rozumiane,
  • dodania wartości,
  • określenia kogo wychowujemy, człowieka pasującego do społeczeństwa czy zmieniającego społeczeństwo?
  • określenie do jakiej przyszłości przygotowujemy (brakująca wizja ZHP)

 

Uczestnicy konferencji w Poznaniu, uznali potrzebę:

  • określenia ramy związanej ze stosowanymi wartościami, zakładając, że najważniejszym punkt odniesienia jest Przyrzeczenie i Prawo Harcerskie  
  • stworzenia katalogu postaw, jakie chcemy wykształcić w odniesieniu do naszych wartości,
  • przyjęcia modelu działania opartego nie na pojedynczej wartości, ale na całym zestawie wartości, który dopiero razem tworzy obraz harcerza/instruktora,
  • zaakcentowania, że co do samych wartości się zgadzamy, wyzwanie natomiast leży w tym aby je dobrze umieć realizować i umieć z nimi pracować wiedząc co chcemy osiągnąć,
  • nadawania tonu w obszarze wartości (my jako organizacja wychowawcza),
  • wskazania patriotyzmu jako fundamentalnej wartości, w oparciu o którą wiele osób nas, jak i organizację postrzega,
  • wskazania wizji ZHP, typu „zostawić świat trochę lepszym”,
  • wskazania celu nadrzędnego, jakim jest wszechstronny rozwój człowieka,
  • określenie „do czego my wychowujemy”? Czy do tego aby zmieniać świat czy do tego aby harcerze byli wspaniałymi ludźmi i ważną częścią społeczeństwa? Do czego nasze wartości mają nas prowadzić?
  • zauważenia, że ważne w dyskusji o wartościach jest to na ile my wychodzimy naprzeciw zewnętrznym potrzebom. Czego np. oczekują rodzice? Czego potrzebuje społeczeństwo? Czy to, co my uznajmy za ważne jest ważne także dla społeczeństwa, w którym żyjemy,  
  • uzmysłowienia sobie, że ZHP nie jest tylko dla dzieci, jest również dla instruktorów. Wartości są dla wszystkich,
  • jedności i wspólnoty celów,
  • weryfikacji stosowanej wartości apolityczności. Apolityczność w definicyjnym rozumieniu de facto stoi w sprzeczności z patriotyzmem. Nie możemy apolityczność rozumieć po swojemu.

Uczestnicy konferencji w Poznaniu podjęli pracę z materiałem, zawierającym proponowane zmiany w statucie ZHP.

Wyniki „głosowania”:

  • zmiana nr 1 (par. 3, pkt. 3 Podstawą wychowania w ZHP są normy moralne, wywodzące się z uniwersalnych, kulturowych i etycznych wartości chrześcijaństwa. ZHP uznaje prawo każdego członka Związku do osobistego wyboru systemu wartości duchowych)

– za: 0, przeciw:  wszyscy (24)

  • zmiana nr 2 (par. 4 Dla osiągnięcia swoich celów ZHP:
  • zrzesza swoich członków w podstawowych jednostkach organizacyjnych,
  • prowadzi całoroczną działalność wychowawczą, edukacyjną i oświatową wśród dzieci i młodzieży, posługując się harcerską metodą wychowawczą,
  • wypowiada się w sprawach dzieci i młodzieży, upowszechnia prawa dziecka,
  • współdziała z rodzicami, w szczególności poprzez koła przyjaciół harcerstwa, wspierając ich w wychowaniu dzieci i młodzieży,
  • kształtuje więzi międzypokoleniowe poprzez działania na rzecz osób w wieku emerytalnym, szczególnie harcerskich seniorów i kombatantów,
  • upowszechnia zasady wolności i praw człowieka, swobód obywatelskich, w tym równych szans kobiet i mężczyzn,
  • przyczynia się do budowania społeczeństwa obywatelskiego i rozwoju demokracji, wspomaga rozwój wspólnot i społeczności lokalnych,
  • kształtuje postawy patriotyczne poprzez upowszechnianie tradycji narodowych, rozwój świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej,
  • działa na rzecz obronności państwa i działalności Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej; porządku i bezpieczeństwa publicznego,
  • prowadzi działania w zakresie kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury i dziedzictwa narodowego,
  • dba o dobra kultury związane z historią harcerstwa, chroni je i udostępnia dla celów naukowo-badawczych i wychowawczych,
  • upowszechnia kulturę, tradycje i dorobek Rzeczypospolitej Polskiej za granicą
  • prowadzi działalność na rzecz integracji europejskiej i współpracy między społecznościami, w szczególności z organizacjami skautowymi,
  • podejmuje zadania w zakresie współpracy z Polonią i Polakami poza granicami kraju,
  • prowadzi działalność na rzecz mniejszości narodowych i etnicznych oraz kultywowania języków regionalnych,
  • realizuje zadania w zakresie pomocy społecznej, w tym poprzez prowadzenie działalności charytatywnej i opiekuńczej,
  • prowadzi działania na rzecz:
  • wyrównywania szans, zapobiegając wykluczeniu społecznemu,
  • resocjalizacji dzieci i młodzieży nieprzystosowanych społecznie,
  • osób niepełnosprawnych, a w szczególności rehabilitację i rewalidację dzieci i młodzieży niepełnosprawnej,
  • integracji i reintegracji zawodowej i społecznej,
  • prowadzi działalność w zakresie ratownictwa i ochrony ludności podczas stanów nadzwyczajnych i kryzysowych,
  • udziela pomocy ofiarom katastrof i klęsk żywiołowych w kraju i za granicą,
  • upowszechnia ideę wolontariatu,
  • organizuje wolontariuszy do realizacji celów statutowych ZHP,
  • prowadzi działalność edukacyjną i kształceniową wśród osób dorosłych, w szczególności szkoli wolontariuszy,  
  • organizuje przedsięwzięcia związane z rozwojem zainteresowań i specjalności w zakresie kultury fizycznej i sportu oraz turystyki i krajoznawstwa,
  • organizuje letni i zimowy wypoczynek w formach wyjazdowych i w miejscu zamieszkania,
  • działa na rzecz zrównoważonego rozwoju, ekologii i ochrony zwierząt oraz ochrony dziedzictwa przyrodniczego,
  • działa na rzecz promocji zdrowego trybu życia oraz ochrony zdrowia,
  • inicjuje i realizuje programy profilaktyczne w zakresie przeciwdziałania patologiom społecznym, przemocy, profilaktyki alkoholowej i innych uzależnień,
  • prowadzi działania na rzecz promocji zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób pozostających bez pracy i zagrożonych zwolnieniem z pracy,
  • przygotowuje członków organizacji do aktywności na rynku pracy,
  • podejmuje działalność wspomagającą rozwój przedsiębiorczości, szczególnie wśród dzieci i młodzieży,
  • prowadzi działalność wspomagającą technicznie, organizacyjnie i merytorycznie harcerskie komendy oraz organizacje pozarządowe i podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie,
  • tworzy i prowadzi ośrodki oraz placówki oświatowo-wychowawcze, opiekuńczo-wychowawcze,
  • tworzy i prowadzi ośrodki oraz placówki prowadzące działania w zakresie kultury,
  • prowadzi działalność naukowo-badawczą w szczególności w utworzonych i prowadzonych ośrodkach naukowo-badawczych,
  • prowadzi działalność wydawniczą, radiową i informacyjną.)

 

– brak decyzji (za dużo zmian aby możliwe było ich przedyskutowanie)

dyskusja – czy te zapisy są za szczegółowe; czy powinny być bardziej ogólne; tak, to jest sformułowane także ze względu na możliwość otrzymania środków i konieczność posiadania odpowiednich zmian w statucie

  • zmiana nr 3 (par. 22 Właściwy komendant hufca, komendant chorągwi lub Naczelnik ZHP zalicza instruktorom corocznie służbę instruktorską.) – za: 0, przeciw: wszyscy (24)

dyskusja – czy wykreślenie tego zapisu oznacza w ogóle rezygnację z zaliczania służby instruktorskiej? czy ta wartość jest na tyle ważna by była w statucie? nie znamy konsekwencji zmiany aby móc podjąć tutaj decyzję

  • zmiana nr 4 (par. 32 W ZHP mogą działać środowiskowe, regionalne oraz ogólnopolskie ruchy programowo-metodyczne, skupiające członków ZHP oraz jednostki organizacyjne ZHP.
  • Ruchy programowo-metodyczne stanowią dla ich członków formę współdziałania w celach:
  • doskonalenia programu i metodyki,
  • wymiany doświadczeń i upowszechniania inicjatyw programowych i metodycznych,
  • realizacji konkretnego zadania, inicjatywy społecznej lub kierunku służby.
  • Ruchy programowo-metodyczne podlegają rejestracji.)

– akceptacja zmiany; nikt nie zgłosił głosu przeciwnego

dyskusja – uelastycznienie działania ruchów programowo-metodycznych

  • zmiana nr 5 (par. 35 Władzami ZHP są:
  • władze hufca:
  • zjazd hufca,
  • komenda hufca,
  • komendant hufca,
  • komisja rewizyjna hufca,
  • sąd harcerski hufca, jeżeli zjazd hufca dokona jego wyboru;
  • władze chorągwi:
  • zjazd chorągwi,
  • rada chorągwi,
  • komenda chorągwi,
  • komendant chorągwi,
  • komisja rewizyjna chorągwi,
  • sąd harcerski chorągwi;
  • władze naczelne:
  • Zjazd ZHP,
  • Przewodniczący ZHP,
  • Rada Naczelna ZHP,
  • Główna Kwatera ZHP,
  • Naczelnik ZHP,
  • Centralna Komisja Rewizyjna ZHP,
  • Naczelny Sąd Harcerski ZHP.);

trzy wersje zmiany – „ten punkt jest do zmiany gdzieś, ale nie tak, jak tutaj jest proponowane”

dyskusja – sąd harcerski – czy jest czy nie jest potrzebny; czy jest potrzebny na każdym poziomie; jak duże jest obciążenie sądów; sąd to ta instytucja ZHP, która mówi o wartościach; propozycje: zlikwidować sąd w ogóle lub zostawić tylko na poziomie centralnym

  • zmiana nr 6 (par. 36 Władze ZHP pochodzą z wyboru.

Wybory do władz ZHP odbywają się z zachowaniem następujących zasad:

  • nieograniczona liczba kandydatów,
  • pełne równouprawnienie kandydatów bez względu na płeć i staż członkowski w ZHP.)

– wszyscy przeciw zmianie

dyskusja – nie wiemy czemu służy zmiana i co ona w ogóle miałaby oznaczać

  • zmiana nr 7 (par. 37 Czynne prawo wyborcze mają członkowie ZHP pełniący funkcję instruktorską, którzy opłacili podstawową składkę członkowską. Bierne prawo wyborcze mają instruktorzy, którzy opłacili podstawową składkę członkowską oraz mają zaliczoną służbę instruktorską,);

kilka wersji zmian – jest tu kilka ciekawych propozycji zmian do ew. dalszej dyskusji

dyskusja – wokół tematów kto powinien móc mieć czynne prawo wyborcze; na ile i po co je ograniczać; czynne prawo wyborcze jako narzędzie motywacyjne (możliwość posiadania wpływu; nobilitacja); w ogóle nam nie wychodzi postawienie w centrum organizacji drużynowego – być może limitowane do drużynowych czynne prawo wyborcze byłoby narzędziem ku temu; może trzeba to rozdzielić – prawy wyborcze tylko dla drużynowych, ale w innych sprawach – dla ogółu instruktorów; szerokie czynne prawo wyborcze niestety otworzyło w ZHP furtkę dla „patologii” („pełnomocnicy ds. niekapania wody w kranie”);

Wnioski spisali hm. Jakub Wajman, hm. Katarzyna Krzak i phm. Agnieszka Siłuszek.