Sama nazwa „clickbait” to połączenie dwóch angielskich słów – „click”, czyli klikać i „bait” – przynęta. Clickbaitem nazywamy odnośniki, które poprzez tytuł lub grafikę starają się zdobyć uwagę użytkownika i zachęcić go do kliknięcia oraz obejrzenia materiału.

Taki nagłówek często ma niewiele wspólnego z treścią i skupia się na najbardziej szokujących aspektach sprawy. Zaciekawienie odbiorców ma sprawić, że będą chcieli sprawdzić, co znajduje się w materiale, a strona zdobędzie więcej wyświetleń.

Dlaczego należy chronić dzieci przed takimi treściami? Przede wszystkim dlatego, że są one formą mylących informacji i często prowadzą do nierzetelnych źródeł. Grają także na emocjach odbiorców i potrafią wzbudzać nie tylko zaskoczenie, ale także przerażenie czy smutek.

Warto wiedzieć, jak rozpoznać tego rodzaju materiały, żeby móc przekazywać tę wiedzę swoim dzieciom. Oto, jak w 5 prostych krokach wykryć clickbait, by skutecznie go unikać.  

1. Zwróć uwagę na jakość materiału i tytuł

Pierwszym znakiem ostrzegawczym, że dana informacja może być nieprawdziwa, jest jej niska jakość. Tytuły, które zawierają sformułowania takie jak „musisz to zobaczyć”, „szok”, „niesamowite”, „nie uwierzysz” powinny wzbudzić nasze podejrzenia.

Często zapisane są wielkimi literami, zawierają liczne wykrzykniki lub kontrowersyjne, skandaliczne określenia. Błędy ortograficzne i gramatyczne również mogą świadczyć o niskiej wiarygodności treści.

Zwróć uwagę na typowe znaki clickbaitu, takie jak wyskakujące okienka, czy natarczywe reklamy. Najlepiej je ignorować i nie wchodzić na takie strony.  

2. Sprawdź, kto jest autorem

Brak informacji o autorze powinien wzbudzić naszą czujność. Jeśli nie da się ustalić, kto stoi za materiałem, może to oznaczać, że źródło zostało celowo ukryte.

W wielu nierzetelnych serwisach autorzy posługują się pseudonimami. Jeśli widzimy, że tekst podpisany jest w niejasny sposób, może to świadczyć o próbie ukrycia tożsamości i niskiej jakości publikowanych treści.

Ważna jest także historia danego twórcy – warto sprawdzić, jakie materiały publikował w przeszłości, czy były one rzetelne i nie wzbudzały kontrowersji.

3. Zwróć uwagę na określenia czasu

Daty publikacji to istotny element wykrycia clickbait’u. Jeśli nie są podane, a zamiast tego znajdujesz nieprecyzyjne określenia, takie jak „wczoraj”, „przedwczoraj”, „niedawno”, to możesz właśnie czytać fałszywe wiadomości.

Tego typu tytuły starają się wywołać poczucie pilności, np. przez zwroty typu „sprawdź teraz”, co może być próbą wymuszenia kliknięcia. Jeżeli odnajdujemy je w tekście, powinniśmy się zastanowić, czy nie jesteśmy właśnie poddawani manipulacji.

4. Upewnij się, z jakich źródeł pochodzą informacje

Jeżeli nie jesteś pewien, kto co powiedział i co właściwie się wydarzyło, a dowody są niejasne, możesz mieć do czynienia z fake newsem.

Sprawdź, czy strona powołuje się na fakty i źródła. Jeśli widzisz jedynie ogólne, chaotyczne opisy, które wzbudzają ciekawość, ale nie przekazują konkretów – zachowaj ostrożność.

Najlepiej porównać daną informację z innymi, zaufanymi źródłami, by upewnić się, że treść jest rzetelna. Zachęcamy do zapoznania się z propozycją programową: Fałszywe informacje? Czuwaj!  . Z jej pomocą jeszcze lepiej nauczysz się rozpoznawać fake newsy. 

5. Strzeż się sensacji!

Clickbaity i fałszywe wiadomości mają na celu wzbudzenie skrajnych rekcji. Zastanów się, jakie uczucia wywołuje w Tobie dany materiał. Jeśli jest to silna złość lub lęk –  może być to znak ostrzegawczy.

Wzbudzenie emocji ma sprawić, że klikniemy i przekażemy tę informację dalej. Może to być szokujący obrazek lub nagłówek bez konkretów. Etyczny dziennikarz nigdy nie będzie celowo wywoływał skrajnych reakcji poprzez swoje materiały, więc warto uważać na takie treści.

Jak uczyć dzieci rozpoznawania clickbaitów i fałszywych informacji w internecie

Rozpoznanie clickbaitu i fałszywych informacji to przede wszystkim kwestia wyczucia i doświadczenia. W informacyjnym chaosie dzieciom może być trudno odróżnić prawdę od fałszu, więc warto je w tym wspierać.

Zachęcajmy do refleksji nad tym, jakie treści przeglądamy w internecie, czemu służą i jak są skonstruowane. To pomaga w rozpoznawaniu ewentualnych fake newsów.

Edukowanie dzieci w tym zakresie sprawia, że internet staje się przestrzenią bardziej bezpieczną i mniej mylącą – zwłaszcza dla najmłodszych użytkowników. Nasze starania mogą wyjść na dobre i pomóc szerzyć dobre praktyki w wyszukiwaniu informacji, a także zapobiegać rozprzestrzenianiu się plotek.

Chcesz dowiedzieć się więcej?

Posłuchaj naszego podcastu i dowiedz się, jak jeszcze lepiej możesz wspierać swoje dziecko w bezpiecznym korzystaniu z Internetu: https://zhp.pl/bezpieczenstwo-dziecka-w-sieci-podcast-iskierka/.

Czuwaj w sieci – kampania ZHP na rzecz cyfrowej uważności

„Czuwaj w sieci” to ogólnopolska kampania edukacyjna Związku Harcerstwa Polskiego, której celem jest wzmocnienie cyfrowych kompetencji dzieci, młodzieży, rodziców oraz osób pracujących z młodymi ludźmi. Kampania stanowi nową formę harcerskiej służby – tym razem w świecie online, gdzie fałszywe informacje, oszustwa i cyfrowe zagrożenia stają się coraz powszechniejsze. ZHP, zgodnie ze swoją ponadstuletnią tradycją wychowywania odpowiedzialnych obywateli, podejmuje się misji edukacyjnej, pokazując, że uważność w sieci to umiejętność, którą można rozwijać. Inicjatywa nie straszy, lecz wzmacnia – poprzez pozytywne podejście, atrakcyjne materiały edukacyjne i poczucie sprawczości, zachęca do świadomego i bezpiecznego korzystania z Internetu. Kampania oferuje m.in. animacje, quizy, filmy, podcasty, scenariusze lekcji i poradniki – wszystkie dostępne bezpłatnie na stronie zhp.pl/czuwaj-w-sieci.

ZHP – umiejętności na całe życie

Związek Harcerstwa Polskiego to największa w Polsce młodzieżowa organizacja, która zrzesza ponad 115 000 członków. Od ponad 100 lat ZHP wspiera rozwój dzieci i młodzieży, kształtuje proaktywną postawę oraz umożliwia zdobycie wiedzy i umiejętności niezbędnych w dorosłym życiu. Dzięki codziennemu zaangażowaniu ponad 16 000 instruktorów-wolontariuszy, ZHP oferuje nie tylko wyjątkowe harcerskie wyjazdy, ale także różnorodne aktywności pozalekcyjne, które odbywają się przez cały rok. Kultywowanie wartości takich jak przyjaźń, przygoda, rozwój i obywatelskość sprawiają, że harcerstwo odpowiada zarówno na aktualne potrzeby młodych ludzi, jak i na wyzwania współczesnego świata. ZHP jest również jednym z aktywnych członków-założycieli Międzynarodowej Organizacji Ruchu Skautowego WOSM, która skupia ponad 57 mln skautów na całym świecie oraz oraz Światowego Stowarzyszenia Przewodniczek i Skautek WAGGGS, która skupia ponad 10 mln skautek w ponad 150 krajach świata.

Kampania społeczna ZHP „Czuwaj w sieci” w ramach zadania „Bądź gotów” realizowana jest przez Związek Harcerstwa Polskiego i finansowana ze środków Ministerstwa Edukacji w ramach programu „Edukacja na rzecz budowania społeczeństwa obywatelskiego” na rok 2024/2025.