Czy fałszywe obrazy to codzienność podczas przeglądania Internetu? W dzisiejszych czasach manipulowanie obrazami staje się coraz prostsze, a rozpoznanie wygenerowanych grafik – coraz trudniejsze. Szczególnie dzieci będą miały z tym problem i dlatego trzeba je w tym wesprzeć. Wiadomo, że warto rozmawiać, ale jak robić to dobrze i skutecznie? Przedstawiamy dwa proste kroki, które pomogą ci we wsparciu dziecka w rozpoznawaniu fałszywych treści napotkanych w sieci.

1. Porozmawiaj i przeanalizuj

Rozmowy na takie tematy powinny wyjść jak najbardziej naturalnie. Postaraj się wykorzystać okazję, kiedy dziecko jest zainteresowane tematem. Na przykład, kiedy pokaże ci jakiś obrazek i będziesz mieć wątpliwości co do jego prawdziwości. Możesz też samodzielnie znaleźć przykłady i zapytać dziecko, co uważa.

Jednak żeby nauczyć swoją pociechę znaków ostrzegawczych, najpierw samemu trzeba wiedzieć, jak rozpoznawać fałszywe obrazy i filmy.

Jak rozpoznać fałszywe obrazy?

Zarówno w grafikach, jak i w filmach można dostrzec oznaki sfałszowania. Wymaga to wprawy i podstawowej wiedzy. Zobacz, na co należy zwrócić uwagę.

Na co uważać w grafikach?

• Twarze – jeżeli są nieostre, albo wyglądają zbyt idealnie, to może być oznaka, że zostały wygenerowane i są fałszywym obrazem,

• Tło – w fałszywych obrazach często będzie ono rozmyte, bez detali lub nie będzie pasowało do reszty zdjęcia,

• Oświetlenie i cienie – jeżeli warunki oświetleniowe są nierealistyczne, cienie układają się niezgodnie z padającym światłem lub wcale ich nie ma,

• Detale – patrz na połączenia przedmiotów, włosy, okulary i tym podobne. Jeżeli nienaturalnie na siebie nachodzą lub zlewają, edycja będzie zauważalna,

• Czcionki – sztuczna inteligencja często nie radzi sobie z napisami, a litery na grafikach nie wyglądają jak prawdziwe i mogą się ze sobą zlewać lub tworzyć bardzo generyczne sformułowania.

Na co uważać w filmach?

• Ruchy – szczególnie mimika może być nienaturalna lub dziwna. To może wskazywać, że film to tak zwany deep fake, czyli jest wygenerowany na podstawie zdjęcia,

• Spójność ruchu ust z dźwiękiem – to częsty błąd w wygenerowanych filmach,

• Tło i światło – tak jak w przypadku zdjęć, zwróć uwagę na cienie i oświetlenie oraz tło nagrania, jeśli nie są naturalne – może być to fałszywy obraz.

2. Przećwicz!

Skoro już znasz teorię, czas przejść do praktyki! Twoje dziecko najlepiej zapamięta porady, jeśli będzie mogło je przetestować na prawdziwych przykładach. Co możesz zrobić? 

Zaplanuj wspólne ćwiczenia

Praktyczne zadania to podstawa. Możecie razem przejrzeć grafiki stworzone przez sztuczną inteligencję w ramach studium przypadku. Wyszukajcie wygenerowane grafiki, sztuczne i fałszywe obrazy i wskazujcie na nich cechy, które mogą świadczyć o tym, że zdjęcie zostało zmanipulowane.

Zróbcie wspólną grę, poszukajcie internetowych quizów i sprawdźcie, jak wam idzie! Możecie wspólnie zmierzyć się z zadaniami lub zrobić z tego formę rywalizacji. Cokolwiek lepiej zadziała dla was, będzie dobrym pomysłem. komu uda się zostać mistrzem rozpoznawania fałszywych obrazów?

Warto jest zadbać o to, żeby takie ćwiczenia powtórzyły się co najmniej parę razy – to sprawi, że wiedza utrwali się na dłużej.

Niestety jest to temat, który bardzo szybko się rozwija. Warto przeszukiwać najnowsze informacje, bo z czasem sztuczna inteligencja staje się coraz sprawniejsza w generowaniu fąłszywych obrazów. To nie jest wiedza, którą można posiąść raz na zawsze, więc warto być czujnym.

Dodatkowe porady

Żeby ułatwić sobie zadanie aby rozpoznać fałszywe obrazy, możecie skorzystać z rozmaitych narzędzi.

Przede wszystkim pamiętajcie o używaniu funkcji zoom. Powiększajcie obraz, żeby móc lepiej zobaczyć szczegóły i zdecydować, czy są formą manipulacji. Z bliska będzie lepiej widać wszystkie niepokojące oznaki.

Oprócz tego warto korzystać z odwrotnego wyszukiwania grafiki (ang. reverse image search). Ta funkcja pozwala na sprawdzenie, czy zdjęcie było publikowane wcześniej w innym kontekście. Dzięki temu można zobaczyć, jak dane wydarzenie wyglądało z innych stron, w obiektywach innych fotografów. Można korzystać z niego na przykład przez image.google.com.

Jeszcze do niedawna zdjęcie wydawało się niepodważalnym dowodem prawdziwości jakiegoś zdarzenia. Nadal często zakładamy, że jeżeli widzimy obraz lub film w internecie, to jest on prawdziwy. To prawdziwa pułapka i wykrycie jej jest trudną sztuką. Pamiętaj o zachowaniu czujności i przypominaniu dziecku o tym, że zdjęcia też mogą kłamać.

Chcesz wiedzieć więcej?

Jeżeli zainteresował cię temat tego, jak rozpoznawać fałszywe obrazy, koniecznie zajrzyj do materiałów dla rodziców, które zostały przygotowane w ramach kampanii „Czuwaj w sieci!”. Wejdź pod adres: https://zhp.pl/czuwaj-w-sieci-edukacja-cyberbezpieczenstwo-factchecking/czuwaj-w-sieci-pobierz-materialy-edukacyjne/#rodzic, podaj nam kontakt do siebie, a otrzymasz poradnik o tym, jak rozmawiać o dezinformacji z dzieckiem oraz zestaw checklist o cyberbezpieczeństwie.

Koniecznie przesłuchaj także najnowszego odcinka podcastu „Iskierka”, w którym dowiesz się więcej o tym, jak wspierać dziecko w sieci: https://zhp.pl/cyberbezpieczenstwo-dzieci-i-mlodziezy-czuwaj-w-sieci-2025/.

Czuwaj w sieci – kampania ZHP na rzecz cyfrowej uważności

„Czuwaj w sieci” to ogólnopolska kampania edukacyjna Związku Harcerstwa Polskiego, której celem jest wzmocnienie cyfrowych kompetencji dzieci, młodzieży, rodziców oraz osób pracujących z młodymi ludźmi. Kampania stanowi nową formę harcerskiej służby – tym razem w świecie online, gdzie fałszywe informacje, oszustwa i cyfrowe zagrożenia stają się coraz powszechniejsze. ZHP, zgodnie ze swoją ponadstuletnią tradycją wychowywania odpowiedzialnych obywateli, podejmuje się misji edukacyjnej, pokazując, że uważność w sieci to umiejętność, którą można rozwijać. Inicjatywa nie straszy, lecz wzmacnia – poprzez pozytywne podejście, atrakcyjne materiały edukacyjne i poczucie sprawczości, zachęca do świadomego i bezpiecznego korzystania z Internetu. Kampania oferuje m.in. animacje, quizy, filmy, podcasty, scenariusze lekcji i poradniki – wszystkie dostępne bezpłatnie na stronie zhp.pl/czuwaj-w-sieci.

ZHP – umiejętności na całe życie

Związek Harcerstwa Polskiego to największa w Polsce młodzieżowa organizacja, która zrzesza ponad 115 000 członków. Od ponad 100 lat ZHP wspiera rozwój dzieci i młodzieży, kształtuje proaktywną postawę oraz umożliwia zdobycie wiedzy i umiejętności niezbędnych w dorosłym życiu. Dzięki codziennemu zaangażowaniu ponad 16 000 instruktorów-wolontariuszy, ZHP oferuje nie tylko wyjątkowe harcerskie wyjazdy, ale także różnorodne aktywności pozalekcyjne, które odbywają się przez cały rok. Kultywowanie wartości takich jak przyjaźń, przygoda, rozwój i obywatelskość sprawiają, że harcerstwo odpowiada zarówno na aktualne potrzeby młodych ludzi, jak i na wyzwania współczesnego świata. ZHP jest również jednym z aktywnych członków-założycieli Międzynarodowej Organizacji Ruchu Skautowego WOSM, która skupia ponad 57 mln skautów na całym świecie oraz oraz Światowego Stowarzyszenia Przewodniczek i Skautek WAGGGS, która skupia ponad 10 mln skautek w ponad 150 krajach świata.

Kampania społeczna ZHP „Czuwaj w sieci” w ramach zadania „Bądź gotów” realizowana jest przez Związek Harcerstwa Polskiego i finansowana ze środków Ministerstwa Edukacji w ramach programu „Edukacja na rzecz budowania społeczeństwa obywatelskiego” na rok 2024/2025.