Dzięki pozyskaniu funduszy pozostających w dyspozycji Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych, w ramach realizacji zadania publicznego „Wspieranie działań archiwalnych 2016”, zespół wolontariuszy i współpracowników Muzeum Harcerstwa przygotował „Przewodnik po zespole akt 1911–1939 oraz Zespole wspomnień i historii lokalnych”.
Pracę trwającą kilka miesięcy rozpoczęto od zewidencjonowania i opracowania wytypowanych zbiorów, a następnie utworzono dla nich inwentarze elektroniczne w systemie muzealnym MONA. To na ich podstawie przygotowano „Przewodnik” zawierający m.in. charakterystykę obu zbiorów oraz spis poszczególnych, wyodrębnionych tematycznie zagadnień. W opisie jednostek uwzględniono ich sygnaturę, tytuł oraz datację.
Inwentarz w wersji elektronicznej [format PDF] dostępny jest na stronie internetowej Muzeum w zakładce „Zbiory -> Archiwalia”, a w nim dla każdej z jednostek podano sygnaturę, tytuł, autorów, miejsce i czas powstania, okres, którego dotyczą materiały znajdujące się w jednostce, rodzaj dokumentów i opis ich treści.
Równolegle z opracowywaniem i inwentaryzacją zbiorów archiwalnych została przeprowadzona ekspertyza konserwatorska. Przygotowany na jej podstawie raport to krok w kierunku podjęcia działań do zabezpieczenia harcerskich archiwaliów przed nieodwracalnym zniszczeniem oraz utratą. W większości archiwalia będące w posiadaniu Muzeum Harcerstwa trafiają do zbiorów nieumiejętnie „ratowane” (np. taśmą klejącą), ponaddzierane, pobrudzone czy przesuszone. Objęte projektem jednostki archiwalne zostały teraz odpowiednio zabezpieczone nowymi opakowaniami bezkwasowymi.
Co znajduje się w „Zespole 1911–1939” oraz „Zespole wspomnień i historii lokalnych”?
„Zespół 1911–1939” zawiera materiały pochodzące przeważnie z darowizn i spuścizn przekazywanych przez jednostki harcerskie lub osoby prywatne oraz opracowania i materiały zebrane przez Komisję Historyczną GK ZHP, a dotyczące ogólnej historii harcerstwa i prac organów centralnych organizacji w latach 1911–1939. W jego skład wchodzą: szczątkowe dokumenty wytworzone przez centralne i terenowe władze skautowe, a następnie Związku Harcerstwa Polskiego z okresu 1911–1939; korespondencja, wspomnienie, dokumenty i inne materiały dotyczące udziału polskich skautów i harcerzy w działaniach niepodległościowych (pierwsza wojna światowa, powstanie wielkopolskie, powstania śląskie, wojna polsko–bolszewicka), zlotach międzynarodowych i krajowych; programy i notatki uczestników kursów instruktorskich, proobronnych i specjalnościowych; wymagania na stopnie i sprawności; korespondencja z harcerzami działającymi poza granicami kraju; dokumenty Ruchu Przyjaciół Harcerstwa, komunikaty, wycinki prasowe i inne materiały dokumentujące pracę poszczególnych środowisk.
W zbiorze tym znajdują się niezwykle cenne i unikalne w skali kraju źródła archiwalne. Należą do nich m.in.: kolekcja listów Olgi i Andrzeja Małkowskich, założycieli ruchu skautowego na ziemiach polskich z lat 1916-1933 r., dokumenty Polskiej Organizacji Skautowej z terenu Kielc z 1916 r., odezwa do harcerzy ZHP we Francji z 1929 r., korespondencja z Hufcem Harcerzy Polskich na Węgrzech z 1935 r., archiwalia dokumentujące pracę Hufca Ostrowiec Świętokrzyski z lat 1935–1939, dokumenty Stowarzyszenia Uczestników Ruchu Niepodległościowego „Zarzewie” z lat 1935–1938, rozkazy 134 Warszawskiej Drużyny Harcerskiej z Hufca Warszawa–Wawer z lat 1938–1939, rysunki techniczne i dokumentacja Domu Harcerza w Wilnie z 1937 r.
„Zespół wspomnień i historii lokalnych” grupuje materiały lokalnych środowisk harcerskich z terenu całej Polski. Należą do niego wspomnienia harcerek i harcerzy, opracowania historii poszczególnych jednostek, gazetki i jednodniówki wydawane przez chorągwie i hufce oraz materiały dokumentujące historię działalności harcerskiej. Jest to dział najbardziej różnorodny. Do najcenniejszych materiałów należą m.in.: praca Tadeusza Chojnackiego o Drużynie Reprezentacyjnej z Ziem Polskich na III Wszechbrytyjski Zlot Skautów w 1913 r., Antoniego Nowaka „Wspomnienia Berlińskie – Historia Harcerstwa Polskiego w Berlinie 1912–1921”, maszynopis z jubileuszu dziesięciolecia Drużyny Harcerskiej w Opolu w 1934 r., materiały dotyczące Zlotu Skautów Wodnych w Garczynie 6-21.08.1932 r., materiały do dziejów Chorągwi Wileńskiej i Warszawskiej, relacja siostry Katarzyny z Zakładu w Laskach k. Warszawy z 1939 r.
Należy jeszcze wspomnieć, że Archiwum Muzeum Harcerstwa gromadzi dokumenty wytworzone przez harcerskie władze, członków organizacji skautowych i harcerskich działających na ziemiach polskich i poza granicami kraju, wśród Polonii, od początków istnienia ruchu do współczesności.
Mamy nadzieję, że oddawany teraz do rąk użytkowników „Przewodnik” przyczyni się do rozwoju badań nad dziejami ruchu harcerskiego i upowszechniania wiedzy dotyczącej jego osiągnięć. Liczymy, iż ułatwiony w ten sposób dostęp do wiedzy o zasobach archiwalnych dotyczących harcerskich dziejów wpłynie również na integrację środowisk harcerskich i umacnianie więzi harcerek i harcerzy ze społeczeństwem lokalnym poprzez przypominanie wspólnej historii.
