Cukrzyca, jeśli nie jest dobrze kontrolowana, może prowadzić do powikłań – szczególnie dla nerek, oczu, serca i naczyń krwionośnych. Harcerstwo to nie tylko szkoła życia, ale także troska o zdrowie i dobro wspólne. Dlatego właśnie w ramach akcji ZHP i uPacjenta zachęcamy do wsparcia profilaktyki poprzez badania krwi. Dbając o siebie, dbasz o swoją gotowość na każdą harcerską przygodę. Kupując pakiet badań, nie tylko korzystasz z wygodnego zakupu online i elastyczności w wykorzystaniu voucherów, ale również wspierasz działalność statutową Związku Harcerstwa Polskiego. 

Dowiedz się więcej o akcji: https://gkzhp.sharepoint.com/SitePages/Tanie-badania-profilaktyczne-dla-harcerzy!-ZHP-x-uPacjenta.aspx 

Klasyfikacja cukrzycy

Cukrzyca może mieć różne przyczyny i postacie. Według Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD-10) wyróżniamy pięć głównych typów:

  • E10 – cukrzyca insulinozależna (czyli taka, w której trzeba podawać insulinę),
  • E11 – cukrzyca insulinoniezależna (często związana ze stylem życia),
  • E12 – cukrzyca związana z niedożywieniem,
  • E13 – inne, określone postacie cukrzycy,
  • E14 – cukrzyca nieokreślona (gdy nie wiadomo dokładnie, do której grupy należy).

Klasyfikacja cukrzycy według Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego

W standardach opracowanych przez Polskie Towarzystwo Diabetologiczne cukrzycę dzieli się według jej przyczyn (czyli etiologii). Główne typy to:

Cukrzyca typu 1

To choroba, w której układ odpornościowy niszczy komórki β w trzustce – te, które produkują insulinę. W efekcie organizm nie wytwarza jej prawie wcale, dlatego trzeba ją podawać z zewnątrz.

Cukrzyca typu 2

Tu problem wygląda trochę inaczej – organizm początkowo jeszcze wytwarza insulinę, ale komórki ciała przestają na nią prawidłowo reagować. Z czasem trzustka też nie daje rady jej produkować tyle, ile potrzeba.

Inne, specyficzne typy cukrzycy

  • wynikające z genetycznych defektów działania komórek β (czyli tych, które produkują insulinę),
  • wynikające z genetycznych zaburzeń działania samej insuliny,
  • związane z chorobami trzustki (np. przewlekłym zapaleniem),
  • wynikające z chorób hormonalnych (endokrynopatie),
  • wywołane przez leki lub inne substancje chemiczne,
  • powikłanie niektórych infekcji,
  • rzadkie typy związane z zaburzeniami odporności,
  • inne choroby genetyczne, które mogą powodować cukrzycę.

Hiperglikemia po raz pierwszy wykryta w ciąży:

  • cukrzyca w ciąży (gdy kobieta chorowała już wcześniej),
  • cukrzyca ciążowa (czyli taka, która pojawiła się właśnie w ciąży).

W aktualnej klasyfikacji nie wyodrębnia się już tzw. cukrzycy typu LADA – uznaje się ją za jedną z postaci cukrzycy typu 1 (choć ma nieco inny przebieg).

Cukrzyca w liczbach

Cukrzyca to dziś jedno z największych globalnych zagrożeń zdrowotnych. Szacuje się, że:

  • w 2021 roku chorowało na nią aż 537 milionów ludzi,
  • do 2030 roku liczba ta wzrośnie do 643 milionów,
  • a do 2045 roku – aż do 783 milionów!

W samym 2021 roku ponad 1,2 miliona dzieci i nastolatków chorowało na cukrzycę typu 1. Koszty? Wydatki na leczenie cukrzycy zbliżają się już do 1 biliona dolarów rocznie i prawdopodobnie przekroczą tę kwotę do 2030 roku.

Cukrzyca typu 2 – co warto wiedzieć

Ten rodzaj cukrzycy rozwija się na podłożu insulinooporności, czyli wtedy, gdy organizm nie reaguje prawidłowo na insulinę. Mamy wtedy względny niedobór insuliny i zaburzenia jej działania. To najczęstsza postać cukrzycy – dotyczy nawet 90% wszystkich chorych.

Cukrzyca typu 2 występuje najczęściej u osób dorosłych i starszych, ale coraz częściej diagnozowana jest także u dzieci i młodzieży. W dużej mierze dzieje się tak z powodu niezdrowego stylu życia: małej aktywności fizycznej, niewłaściwej diety i nadwagi.

Cukrzyca typu 2 u osób starszych

  • Częstość jej występowania rośnie z wiekiem – u osób powyżej 65. roku życia może sięgać aż 25–30%.
  • Leczenie u seniorów bywa trudniejsze, bo oprócz wyrównania poziomu cukru we krwi trzeba też kontrolować ciśnienie i poziom lipidów, a często również inne choroby towarzyszące.

Cukrzyca u dzieci i młodzieży

  • W USA wskaźnik zachorowań na cukrzycę typu 2 w tej grupie wiekowej to ok. 12 przypadków na 100 000 rocznie.
  • W Europie jest niższy – np. w Polsce w 2012 roku wynosił 1,01/100 000 rocznie.

Najważniejszy czynnik ryzyka? Nadwaga lub otyłość oraz zbyt wysoki wskaźnik BMI.

Inne czynniki to:

  • tłuszcz trzewny (czyli zgromadzony wokół narządów wewnętrznych), który może przyspieszać insulinooporność i inne zaburzenia (np. nadciśnienie, problemy z cholesterolem);
  • czynniki matczyne w czasie ciąży, które mogą wpływać na późniejsze ryzyko IO i cukrzycy u dziecka.

Kiedy i kto powinien się badać?

 

Raz na 3 lata: każda osoba po 45. roku życia.

Raz w roku: osoby z grupy ryzyka, czyli:

  • osoby z nadwagą lub otyłością,
  • osoby z cukrzycą w rodzinie,
  • osoby mało aktywne fizycznie,
  • osoby z nadciśnieniem, zaburzeniami lipidowymi lub chorobami serca,
  • kobiety po cukrzycy ciążowej lub po porodzie dziecka o masie >4 kg,
  • osoby z PCOS,
  • osoby z zespołem metabolicznym,
  • osoby pochodzące z populacji, które są szczególnie narażone na cukrzycę.

Jakie są czynniki ryzyka?

  • wiek > 45 lat,
  • nadwaga lub otyłość (zwłaszcza brzuszna),
  • niezdrowa dieta (uboga w warzywa, błonnik, owoce),
  • mała aktywność fizyczna,
  • przewlekły stres i brak snu,
  • predyspozycje genetyczne,
  • nadciśnienie,
  • PCOS,
  • cukrzyca ciążowa w wywiadzie,
  • palenie tytoniu,
  • choroby sercowo-naczyniowe (w tym hipercholesterolemia i hipertriglicerydemia),
  • płeć: kobiety są bardziej narażone.

Ryzyko u seniorów

U osób starszych rośnie też ryzyko z powodu sarkopenii, czyli utraty masy mięśniowej. To zmniejsza wrażliwość na insulinę. Dodatkowo wraz z wiekiem osłabia się funkcja komórek β w trzustce, które produkują insulinę – szczególnie po posiłku.

Powikłania przy nieleczonej hiperglikemii

Długotrwale podwyższony poziom cukru może prowadzić do:

  • chorób sercowo-naczyniowych,
  • retinopatii (uszkodzenie wzroku),
  • neuropatii (uszkodzenia nerwów, mrowienie, ból),
  • zespołu stopy cukrzycowej,
  • choroby nerek,
  • udaru, zawału i niedokrwienia kończyn,
  • przedwczesnego zgonu

Dodatkowe zagrożenia u seniorów

Wraz z wiekiem zwiększa się ryzyko:

  • zaburzeń metabolicznych i glikemii,
  • chorób układu krążenia i moczowego,
  • niedożywienia (co pogarsza gojenie ran – np. przy stopie cukrzycowej),
  • infekcji i konieczności amputacji w skrajnych przypadkach,
  • depresji i zaburzeń pamięci (u osób starszych z cukrzycą ryzyko otępienia jest nawet 2x większe niż u osób bez niej).

Objawy cukrzycy typu 2

Objawy często są mało charakterystyczne i rozwijają się powoli. Często rozpoznanie stawia się już wtedy, gdy pojawiają się powikłania. Typowe symptomy to:

  • nadmierne pragnienie,
  • zmęczenie,
  • senność po posiłkach bogatych w węglowodany,
  • wolniejsze gojenie się ran,
  • przybieranie na wadze.

Cukrzyca typu 1 – co warto wiedzieć

Cukrzyca typu 1 to choroba, w której układ odpornościowy niszczy komórki β w trzustce – te, które są odpowiedzialne za produkcję insuliny. Bez nich organizm nie potrafi sam regulować poziomu cukru we krwi. Taki proces może mieć charakter autoimmunologiczny (najczęściej) – pojawiają się tzw. przeciwciała, które atakują własne komórki, lub idiopatyczny – czyli o nieznanej przyczynie.

Kto choruje?

Najczęściej: dzieci, nastolatki i młodzi dorośli. Ale zdarza się też, że choroba ujawnia się później – nawet w wieku dojrzałym.

Cukrzyca typu 1 to choroba przewlekła – nie można jej wyleczyć, ale można z nią normalnie żyć – pod warunkiem codziennego leczenia insuliną i regularnych badań.

Skąd się bierze?

Niestety – nie mamy wpływu na jej rozwój. Choroba nie wynika ze złej diety ani z braku ruchu. To, co wiemy:

  • duże znaczenie mają predyspozycje genetyczne,
  • ważną rolę mogą odgrywać też niektóre infekcje wirusowe,
  • czasami jako czynnik wyzwalający pojawia się silny stres.

Osoby z tą predyspozycją mogą mieć też większe ryzyko innych chorób autoimmunologicznych, takich jak:

  • choroba Gravesa-Basedowa,
  • bielactwo,
  • celiakia,
  • autoimmunologiczne zapalenie tarczycy,
  • reumatoidalne zapalenie stawów.

Obecnie nie istnieje skuteczna metoda zapobiegania cukrzycy typu 1 – ani u osób z grupy ryzyka, ani w ogólnej populacji.

Jakie niesie zagrożenia?

Jeśli cukrzyca typu 1 nie jest dobrze leczona, może prowadzić do poważnych powikłań:

  • kwasica ketonowa – groźny stan nagły,
  • retinopatia (choroba oczu),
  • nefropatia (uszkodzenie nerek),
  • neuropatia (uszkodzenie nerwów),
  • choroby serca,
  • ślepota, niewydolność nerek.

U dzieci i młodzieży dodatkowo:

  • opóźnienie wzrostu i dojrzewania,
  • częstsze infekcje,
  • problemy z koncentracją i nauką,
  • trudności emocjonalne związane z codziennym leczeniem,
  • w okresie dojrzewania – zaburzenia odżywiania, trudność z akceptacją choroby.

Objawy – na co zwrócić uwagę?

Objawy często pojawiają się nagle, w ciągu kilku tygodni. Do najczęstszych należą:

  • częste oddawanie moczu (poliuria),
  • wzmożone pragnienie,
  • zmęczenie i senność,
  • utrata wagi (mimo normalnego jedzenia),
  • sucha skóra i usta,
  • zapach acetonu z ust,
  • gorsze gojenie ran,
  • zaburzenia widzenia,
  • brak apetytu (czasem),
  • stany zapalne narządów intymnych.

Jeśli ktoś szybko chudnie bez zmiany diety – to może być wyraźny sygnał cukrzycy typu 1.

Podwójna cukrzyca? Tak, to możliwe

W ostatnich latach lekarze coraz częściej spotykają się ze zjawiskiem, które nazywa się podwójną cukrzycą – czyli jednoczesnym występowaniem cukrzycy typu 1 i typu 2 u jednej osoby.

Jak to możliwe? Zaczyna się od cukrzycy typu 1 – czyli choroby autoimmunologicznej, w której trzustka zostaje zniszczona przez przeciwciała i nie produkuje insuliny. Ale u tej samej osoby, jeśli prowadzi niezdrowy tryb życia (mało ruchu, zła dieta), może rozwinąć się także insulinooporność i cukrzyca typu 2. Te dwie choroby mogą pojawić się w tym samym czasie albo następować po sobie.

Lekarze zwracają uwagę, że w takich przypadkach ważne jest spojrzenie na cały obraz pacjenta, tzw. fenotyp. Typowym przykładem jest osoba z cukrzycą typu 1, która ma nadwagę lub otyłość – czyli z autoimmunologiczną cukrzycą, ale też cechami metabolicznymi typowymi dla typu 2.

Insulinooporność – co warto o niej wiedzieć?

Insulinooporność (IO) to stan, w którym organizm zaczyna słabiej reagować na insulinę – hormon odpowiedzialny za kontrolowanie poziomu cukru we krwi. Żeby utrzymać ten poziom w ryzach, trzustka musi produkować jej coraz więcej. Z czasem prowadzi to do przeciążenia organizmu, stanu przedcukrzycowego i w końcu do cukrzycy typu 2.

Najczęstszą przyczyną IO jest niezdrowy styl życia – złe nawyki żywieniowe, brak ruchu, nadwaga lub otyłość.

Definicja

Insulinooporność to zmniejszona wrażliwość tkanek organizmu (np. mięśni i wątroby) na insulinę. To oznacza, że nawet jeśli insulina jest wytwarzana, nie działa tak skutecznie, jak powinna. Wpływ na tę wrażliwość mają m.in.:

  • geny,
  • sposób żywienia,

  • typ i stopień otyłości,

  • poziom aktywności fizycznej.

IO może pojawić się w każdym wieku – również u dzieci.

Czynniki ryzyka

  • nadwaga lub otyłość – szczególnie „brzuszna”; tkanka tłuszczowa produkuje substancje, które osłabiają działanie insuliny,
  • zła dieta – dużo cukru prostego, mało błonnika,
  • brak ruchu i siedzący tryb życia,
  • stres – podnosi poziom kortyzolu (hormonu stresu), który pogarsza insulinowrażliwość,
  • niedobór snu lub rozregulowany rytm dobowy,
  • PCOS (zespół policystycznych jajników) – często idzie w parze z IO,
  • cukrzyca typu 2 w rodzinie – genetyczna predyspozycja,
  • cukrzyca ciążowa w wywiadzie,
  • niska lub bardzo wysoka masa urodzeniowa – dzieci urodzone jako mniejsze (SGA) lub większe niż przeciętne mają wyższe ryzyko insulinooporności i zespołu metabolicznego w dorosłości.

Uwaga: nie każda osoba z nadwagą ma IO i nie każda osoba z IO ma nadwagę!

Co może się stać, jeśli nie reagujemy?

Długotrwała insulinooporność może prowadzić do wielu poważnych problemów zdrowotnych:

  • zaburzenia lipidowe – wysoki poziom triglicerydów i LDL („złego cholesterolu”), niski HDL,
  • nadciśnienie tętnicze,
  • rogowacenie ciemne – zmiany skórne (ciemne, zgrubiałe plamy na szyi, w pachach i pachwinach),
  • stłuszczenie wątroby (NAFLD) – może prowadzić do zapalenia i marskości,
  • hiperglikemia i hiperinsulinemia – często pojawiają się wiele lat przed diagnozą cukrzycy typu 2,
  • zespół metaboliczny,
  • zaburzenia hormonalne (np. hiperandrogenizm, nieregularne miesiączki),
  • problemy z płodnością.

Już 10% spadku masy ciała może poprawić działanie wątroby i zmniejszyć ryzyko powikłań!

O czym warto pamiętać?

Cukrzyca i insulinooporność to problemy zdrowotne, które mogą dotyczyć osób w każdym wieku i mieć różne przyczyny i podłoże oraz wiązać się z wieloma konsekwencjami zdrowotnymi. Kluczem do zapobiegania powikłaniom jest wczesne wykrycie i kompleksowe podejście do leczenia, obejmujące zmianę stylu życia, kontrolę parametrów metabolicznych oraz edukację zdrowotną, a także leczenie pod okiem lekarza w zależności od sytuacji. 

Nie czekaj – sprawdź swój stan zdrowia dzięki naszej akcji. Wystarczy kilka kliknięć, aby zapewnić sobie i bliskim spokój o zdrowie. Pamiętaj, że profilaktyka zaczyna się od ciebie – dołącz do nas już dziś, korzystając z korzyści pakietów badań krwi w punktach Diagnostyki na terenie całej Polski. 

Bibliografia:

 

  1. https://pimr.pl/assets/pdf/artykuly/303-309-paediatrics-family-medicine-4-2021-krawczyk-pl.pdf
  2. https://podyplomie.pl/medycyna/21658,cukrzyca-typu-1-u-doroslych-rozpoznawanie-i-leczenie-nowe-zalecenia-nice?srsltid=AfmBOopQLM_otQvlHZTxO8lcikhpG4RzGoO8QifrB9KLTcrDY4LfVrn1
  3. https://ptdiab.pl/zalecenia-ptd/zalecania-aktywni-czlonkowie-2024
  4. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29916386/
  5. Jeznach-Steinhagen, A. (2020). Żywienie osób z cukrzycą. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.
  6. https://kosmos.ptpk.org/index.php/Kosmos/article/view/2438
  7. https://lekwpolsce.pl/post-65c3441651e01
  8. Grzymisławki M. (red). 2019. Dietetyka Kliniczna. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa. 
  9. https://www.who.int/publications/i/item/9789241565257
  10. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK581934/
  11. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26615047/
  12. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33681089/

Zapoznaj się także z artykułem o kleszczach: https://zhp.pl/wszystko-co-harcerz-powinien-wiedziec-na-temat-kleszczy/