Cukrzyca, jeśli nie jest dobrze kontrolowana, może prowadzić do powikłań – szczególnie dla nerek, oczu, serca i naczyń krwionośnych. Harcerstwo to nie tylko szkoła życia, ale także troska o zdrowie i dobro wspólne. Dlatego właśnie w ramach akcji ZHP i uPacjenta zachęcamy do wsparcia profilaktyki poprzez badania krwi. Dbając o siebie, dbasz o swoją gotowość na każdą harcerską przygodę. Kupując pakiet badań, nie tylko korzystasz z wygodnego zakupu online i elastyczności w wykorzystaniu voucherów, ale również wspierasz działalność statutową Związku Harcerstwa Polskiego.
Dowiedz się więcej o akcji: https://gkzhp.sharepoint.com/SitePages/Tanie-badania-profilaktyczne-dla-harcerzy!-ZHP-x-uPacjenta.aspx
Klasyfikacja cukrzycy
Cukrzyca może mieć różne przyczyny i postacie. Według Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD-10) wyróżniamy pięć głównych typów:
- E10 – cukrzyca insulinozależna (czyli taka, w której trzeba podawać insulinę),
- E11 – cukrzyca insulinoniezależna (często związana ze stylem życia),
- E12 – cukrzyca związana z niedożywieniem,
- E13 – inne, określone postacie cukrzycy,
- E14 – cukrzyca nieokreślona (gdy nie wiadomo dokładnie, do której grupy należy).
Klasyfikacja cukrzycy według Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego
W standardach opracowanych przez Polskie Towarzystwo Diabetologiczne cukrzycę dzieli się według jej przyczyn (czyli etiologii). Główne typy to:
Cukrzyca typu 1
To choroba, w której układ odpornościowy niszczy komórki β w trzustce – te, które produkują insulinę. W efekcie organizm nie wytwarza jej prawie wcale, dlatego trzeba ją podawać z zewnątrz.
Cukrzyca typu 2
Tu problem wygląda trochę inaczej – organizm początkowo jeszcze wytwarza insulinę, ale komórki ciała przestają na nią prawidłowo reagować. Z czasem trzustka też nie daje rady jej produkować tyle, ile potrzeba.
Inne, specyficzne typy cukrzycy
- wynikające z genetycznych defektów działania komórek β (czyli tych, które produkują insulinę),
- wynikające z genetycznych zaburzeń działania samej insuliny,
- związane z chorobami trzustki (np. przewlekłym zapaleniem),
- wynikające z chorób hormonalnych (endokrynopatie),
- wywołane przez leki lub inne substancje chemiczne,
- powikłanie niektórych infekcji,
- rzadkie typy związane z zaburzeniami odporności,
- inne choroby genetyczne, które mogą powodować cukrzycę.
Hiperglikemia po raz pierwszy wykryta w ciąży:
- cukrzyca w ciąży (gdy kobieta chorowała już wcześniej),
- cukrzyca ciążowa (czyli taka, która pojawiła się właśnie w ciąży).
W aktualnej klasyfikacji nie wyodrębnia się już tzw. cukrzycy typu LADA – uznaje się ją za jedną z postaci cukrzycy typu 1 (choć ma nieco inny przebieg).
Cukrzyca w liczbach
Cukrzyca to dziś jedno z największych globalnych zagrożeń zdrowotnych. Szacuje się, że:
- w 2021 roku chorowało na nią aż 537 milionów ludzi,
- do 2030 roku liczba ta wzrośnie do 643 milionów,
- a do 2045 roku – aż do 783 milionów!
W samym 2021 roku ponad 1,2 miliona dzieci i nastolatków chorowało na cukrzycę typu 1. Koszty? Wydatki na leczenie cukrzycy zbliżają się już do 1 biliona dolarów rocznie i prawdopodobnie przekroczą tę kwotę do 2030 roku.
Cukrzyca typu 2 – co warto wiedzieć
Ten rodzaj cukrzycy rozwija się na podłożu insulinooporności, czyli wtedy, gdy organizm nie reaguje prawidłowo na insulinę. Mamy wtedy względny niedobór insuliny i zaburzenia jej działania. To najczęstsza postać cukrzycy – dotyczy nawet 90% wszystkich chorych.
Cukrzyca typu 2 występuje najczęściej u osób dorosłych i starszych, ale coraz częściej diagnozowana jest także u dzieci i młodzieży. W dużej mierze dzieje się tak z powodu niezdrowego stylu życia: małej aktywności fizycznej, niewłaściwej diety i nadwagi.
Cukrzyca typu 2 u osób starszych
- Częstość jej występowania rośnie z wiekiem – u osób powyżej 65. roku życia może sięgać aż 25–30%.
- Leczenie u seniorów bywa trudniejsze, bo oprócz wyrównania poziomu cukru we krwi trzeba też kontrolować ciśnienie i poziom lipidów, a często również inne choroby towarzyszące.
Cukrzyca u dzieci i młodzieży
- W USA wskaźnik zachorowań na cukrzycę typu 2 w tej grupie wiekowej to ok. 12 przypadków na 100 000 rocznie.
- W Europie jest niższy – np. w Polsce w 2012 roku wynosił 1,01/100 000 rocznie.
Najważniejszy czynnik ryzyka? Nadwaga lub otyłość oraz zbyt wysoki wskaźnik BMI.
Inne czynniki to:
- tłuszcz trzewny (czyli zgromadzony wokół narządów wewnętrznych), który może przyspieszać insulinooporność i inne zaburzenia (np. nadciśnienie, problemy z cholesterolem);
- czynniki matczyne w czasie ciąży, które mogą wpływać na późniejsze ryzyko IO i cukrzycy u dziecka.
Kiedy i kto powinien się badać?
Raz na 3 lata: każda osoba po 45. roku życia.
Raz w roku: osoby z grupy ryzyka, czyli:
- osoby z nadwagą lub otyłością,
- osoby z cukrzycą w rodzinie,
- osoby mało aktywne fizycznie,
- osoby z nadciśnieniem, zaburzeniami lipidowymi lub chorobami serca,
- kobiety po cukrzycy ciążowej lub po porodzie dziecka o masie >4 kg,
- osoby z PCOS,
- osoby z zespołem metabolicznym,
- osoby pochodzące z populacji, które są szczególnie narażone na cukrzycę.
Jakie są czynniki ryzyka?
- wiek > 45 lat,
- nadwaga lub otyłość (zwłaszcza brzuszna),
- niezdrowa dieta (uboga w warzywa, błonnik, owoce),
- mała aktywność fizyczna,
- przewlekły stres i brak snu,
- predyspozycje genetyczne,
- nadciśnienie,
- PCOS,
- cukrzyca ciążowa w wywiadzie,
- palenie tytoniu,
- choroby sercowo-naczyniowe (w tym hipercholesterolemia i hipertriglicerydemia),
- płeć: kobiety są bardziej narażone.
Ryzyko u seniorów
U osób starszych rośnie też ryzyko z powodu sarkopenii, czyli utraty masy mięśniowej. To zmniejsza wrażliwość na insulinę. Dodatkowo wraz z wiekiem osłabia się funkcja komórek β w trzustce, które produkują insulinę – szczególnie po posiłku.
Powikłania przy nieleczonej hiperglikemii
Długotrwale podwyższony poziom cukru może prowadzić do:
- chorób sercowo-naczyniowych,
- retinopatii (uszkodzenie wzroku),
- neuropatii (uszkodzenia nerwów, mrowienie, ból),
- zespołu stopy cukrzycowej,
- choroby nerek,
- udaru, zawału i niedokrwienia kończyn,
- przedwczesnego zgonu
Dodatkowe zagrożenia u seniorów
Wraz z wiekiem zwiększa się ryzyko:
- zaburzeń metabolicznych i glikemii,
- chorób układu krążenia i moczowego,
- niedożywienia (co pogarsza gojenie ran – np. przy stopie cukrzycowej),
- infekcji i konieczności amputacji w skrajnych przypadkach,
- depresji i zaburzeń pamięci (u osób starszych z cukrzycą ryzyko otępienia jest nawet 2x większe niż u osób bez niej).
Objawy cukrzycy typu 2
Objawy często są mało charakterystyczne i rozwijają się powoli. Często rozpoznanie stawia się już wtedy, gdy pojawiają się powikłania. Typowe symptomy to:
- nadmierne pragnienie,
- zmęczenie,
- senność po posiłkach bogatych w węglowodany,
- wolniejsze gojenie się ran,
- przybieranie na wadze.
Cukrzyca typu 1 – co warto wiedzieć
Cukrzyca typu 1 to choroba, w której układ odpornościowy niszczy komórki β w trzustce – te, które są odpowiedzialne za produkcję insuliny. Bez nich organizm nie potrafi sam regulować poziomu cukru we krwi. Taki proces może mieć charakter autoimmunologiczny (najczęściej) – pojawiają się tzw. przeciwciała, które atakują własne komórki, lub idiopatyczny – czyli o nieznanej przyczynie.
Kto choruje?
Najczęściej: dzieci, nastolatki i młodzi dorośli. Ale zdarza się też, że choroba ujawnia się później – nawet w wieku dojrzałym.
Cukrzyca typu 1 to choroba przewlekła – nie można jej wyleczyć, ale można z nią normalnie żyć – pod warunkiem codziennego leczenia insuliną i regularnych badań.
Skąd się bierze?
Niestety – nie mamy wpływu na jej rozwój. Choroba nie wynika ze złej diety ani z braku ruchu. To, co wiemy:
- duże znaczenie mają predyspozycje genetyczne,
- ważną rolę mogą odgrywać też niektóre infekcje wirusowe,
- czasami jako czynnik wyzwalający pojawia się silny stres.
Osoby z tą predyspozycją mogą mieć też większe ryzyko innych chorób autoimmunologicznych, takich jak:
- choroba Gravesa-Basedowa,
- bielactwo,
- celiakia,
- autoimmunologiczne zapalenie tarczycy,
- reumatoidalne zapalenie stawów.
Obecnie nie istnieje skuteczna metoda zapobiegania cukrzycy typu 1 – ani u osób z grupy ryzyka, ani w ogólnej populacji.
Jakie niesie zagrożenia?
Jeśli cukrzyca typu 1 nie jest dobrze leczona, może prowadzić do poważnych powikłań:
- kwasica ketonowa – groźny stan nagły,
- retinopatia (choroba oczu),
- nefropatia (uszkodzenie nerek),
- neuropatia (uszkodzenie nerwów),
- choroby serca,
- ślepota, niewydolność nerek.
U dzieci i młodzieży dodatkowo:
- opóźnienie wzrostu i dojrzewania,
- częstsze infekcje,
- problemy z koncentracją i nauką,
- trudności emocjonalne związane z codziennym leczeniem,
- w okresie dojrzewania – zaburzenia odżywiania, trudność z akceptacją choroby.
Objawy – na co zwrócić uwagę?
Objawy często pojawiają się nagle, w ciągu kilku tygodni. Do najczęstszych należą:
- częste oddawanie moczu (poliuria),
- wzmożone pragnienie,
- zmęczenie i senność,
- utrata wagi (mimo normalnego jedzenia),
- sucha skóra i usta,
- zapach acetonu z ust,
- gorsze gojenie ran,
- zaburzenia widzenia,
- brak apetytu (czasem),
- stany zapalne narządów intymnych.
Jeśli ktoś szybko chudnie bez zmiany diety – to może być wyraźny sygnał cukrzycy typu 1.
Podwójna cukrzyca? Tak, to możliwe
W ostatnich latach lekarze coraz częściej spotykają się ze zjawiskiem, które nazywa się podwójną cukrzycą – czyli jednoczesnym występowaniem cukrzycy typu 1 i typu 2 u jednej osoby.
Jak to możliwe? Zaczyna się od cukrzycy typu 1 – czyli choroby autoimmunologicznej, w której trzustka zostaje zniszczona przez przeciwciała i nie produkuje insuliny. Ale u tej samej osoby, jeśli prowadzi niezdrowy tryb życia (mało ruchu, zła dieta), może rozwinąć się także insulinooporność i cukrzyca typu 2. Te dwie choroby mogą pojawić się w tym samym czasie albo następować po sobie.
Lekarze zwracają uwagę, że w takich przypadkach ważne jest spojrzenie na cały obraz pacjenta, tzw. fenotyp. Typowym przykładem jest osoba z cukrzycą typu 1, która ma nadwagę lub otyłość – czyli z autoimmunologiczną cukrzycą, ale też cechami metabolicznymi typowymi dla typu 2.
Insulinooporność – co warto o niej wiedzieć?
Insulinooporność (IO) to stan, w którym organizm zaczyna słabiej reagować na insulinę – hormon odpowiedzialny za kontrolowanie poziomu cukru we krwi. Żeby utrzymać ten poziom w ryzach, trzustka musi produkować jej coraz więcej. Z czasem prowadzi to do przeciążenia organizmu, stanu przedcukrzycowego i w końcu do cukrzycy typu 2.
Najczęstszą przyczyną IO jest niezdrowy styl życia – złe nawyki żywieniowe, brak ruchu, nadwaga lub otyłość.
Definicja
Insulinooporność to zmniejszona wrażliwość tkanek organizmu (np. mięśni i wątroby) na insulinę. To oznacza, że nawet jeśli insulina jest wytwarzana, nie działa tak skutecznie, jak powinna. Wpływ na tę wrażliwość mają m.in.:
- geny,
-
sposób żywienia,
-
typ i stopień otyłości,
-
poziom aktywności fizycznej.
IO może pojawić się w każdym wieku – również u dzieci.
Czynniki ryzyka
- nadwaga lub otyłość – szczególnie „brzuszna”; tkanka tłuszczowa produkuje substancje, które osłabiają działanie insuliny,
- zła dieta – dużo cukru prostego, mało błonnika,
- brak ruchu i siedzący tryb życia,
- stres – podnosi poziom kortyzolu (hormonu stresu), który pogarsza insulinowrażliwość,
- niedobór snu lub rozregulowany rytm dobowy,
- PCOS (zespół policystycznych jajników) – często idzie w parze z IO,
- cukrzyca typu 2 w rodzinie – genetyczna predyspozycja,
- cukrzyca ciążowa w wywiadzie,
- niska lub bardzo wysoka masa urodzeniowa – dzieci urodzone jako mniejsze (SGA) lub większe niż przeciętne mają wyższe ryzyko insulinooporności i zespołu metabolicznego w dorosłości.
Uwaga: nie każda osoba z nadwagą ma IO i nie każda osoba z IO ma nadwagę!
Co może się stać, jeśli nie reagujemy?
Długotrwała insulinooporność może prowadzić do wielu poważnych problemów zdrowotnych:
- zaburzenia lipidowe – wysoki poziom triglicerydów i LDL („złego cholesterolu”), niski HDL,
- nadciśnienie tętnicze,
- rogowacenie ciemne – zmiany skórne (ciemne, zgrubiałe plamy na szyi, w pachach i pachwinach),
- stłuszczenie wątroby (NAFLD) – może prowadzić do zapalenia i marskości,
- hiperglikemia i hiperinsulinemia – często pojawiają się wiele lat przed diagnozą cukrzycy typu 2,
- zespół metaboliczny,
- zaburzenia hormonalne (np. hiperandrogenizm, nieregularne miesiączki),
- problemy z płodnością.
Już 10% spadku masy ciała może poprawić działanie wątroby i zmniejszyć ryzyko powikłań!
O czym warto pamiętać?
Cukrzyca i insulinooporność to problemy zdrowotne, które mogą dotyczyć osób w każdym wieku i mieć różne przyczyny i podłoże oraz wiązać się z wieloma konsekwencjami zdrowotnymi. Kluczem do zapobiegania powikłaniom jest wczesne wykrycie i kompleksowe podejście do leczenia, obejmujące zmianę stylu życia, kontrolę parametrów metabolicznych oraz edukację zdrowotną, a także leczenie pod okiem lekarza w zależności od sytuacji.
Nie czekaj – sprawdź swój stan zdrowia dzięki naszej akcji. Wystarczy kilka kliknięć, aby zapewnić sobie i bliskim spokój o zdrowie. Pamiętaj, że profilaktyka zaczyna się od ciebie – dołącz do nas już dziś, korzystając z korzyści pakietów badań krwi w punktach Diagnostyki na terenie całej Polski.
Bibliografia:
- https://pimr.pl/assets/pdf/artykuly/303-309-paediatrics-family-medicine-4-2021-krawczyk-pl.pdf
- https://podyplomie.pl/medycyna/21658,cukrzyca-typu-1-u-doroslych-rozpoznawanie-i-leczenie-nowe-zalecenia-nice?srsltid=AfmBOopQLM_otQvlHZTxO8lcikhpG4RzGoO8QifrB9KLTcrDY4LfVrn1
- https://ptdiab.pl/zalecenia-ptd/zalecania-aktywni-czlonkowie-2024
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29916386/
- Jeznach-Steinhagen, A. (2020). Żywienie osób z cukrzycą. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.
- https://kosmos.ptpk.org/index.php/Kosmos/article/view/2438
- https://lekwpolsce.pl/post-65c3441651e01
- Grzymisławki M. (red). 2019. Dietetyka Kliniczna. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.
- https://www.who.int/publications/i/item/9789241565257
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK581934/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26615047/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33681089/
Zapoznaj się także z artykułem o kleszczach: https://zhp.pl/wszystko-co-harcerz-powinien-wiedziec-na-temat-kleszczy/