Cukrzyca, jeśli nie jest dobrze kontrolowana, może prowadzić do powikłań – szczególnie dla nerek, oczu, serca i naczyń krwionośnych. Harcerstwo to nie tylko szkoła życia, ale także troska o zdrowie i dobro wspólne. Dlatego właśnie w ramach akcji ZHP i uPacjenta zachęcamy do wsparcia profilaktyki poprzez badania krwi. Dbając o siebie, dbasz o swoją gotowość na każdą harcerską przygodę. Kupując pakiet badań, nie tylko korzystasz z wygodnego zakupu online i elastyczności w wykorzystaniu voucherów, ale również wspierasz działalność statutową Związku Harcerstwa Polskiego. 

Dowiedz się więcej o akcji: https://gkzhp.sharepoint.com/SitePages/Tanie-badania-profilaktyczne-dla-harcerzy!-ZHP-x-uPacjenta.aspx 

Klasyfikacja cukrzycy

Cukrzyca może mieć różne przyczyny i postacie. Według Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD-10) wyróżniamy pięć głównych typów:

• E10 – cukrzyca insulinozależna (czyli taka, w której trzeba podawać insulinę),
• E11 – cukrzyca insulinoniezależna (często związana ze stylem życia),
• E12 – cukrzyca związana z niedożywieniem,
• E13 – inne, określone postacie cukrzycy,
• E14 – cukrzyca nieokreślona (gdy nie wiadomo dokładnie, do której grupy należy).

Klasyfikacja cukrzycy według Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego

W standardach opracowanych przez Polskie Towarzystwo Diabetologiczne cukrzycę dzieli się według jej przyczyn (czyli etiologii). Główne typy to:

Cukrzyca typu 1

To choroba, w której układ odpornościowy niszczy komórki β w trzustce – te, które produkują insulinę. W efekcie organizm nie wytwarza jej prawie wcale, dlatego trzeba ją podawać z zewnątrz.

Cukrzyca typu 2

Tu problem wygląda trochę inaczej – organizm początkowo jeszcze wytwarza insulinę, ale komórki ciała przestają na nią prawidłowo reagować. Z czasem trzustka też nie daje rady jej produkować tyle, ile potrzeba.

Inne, specyficzne typy cukrzycy

• wynikające z genetycznych defektów działania komórek β (czyli tych, które produkują insulinę),
• wynikające z genetycznych zaburzeń działania samej insuliny,
• związane z chorobami trzustki (np. przewlekłym zapaleniem),
• wynikające z chorób hormonalnych (endokrynopatie),
• wywołane przez leki lub inne substancje chemiczne,
• powikłanie niektórych infekcji,
• rzadkie typy związane z zaburzeniami odporności,
• inne choroby genetyczne, które mogą powodować cukrzycę.

Hiperglikemia po raz pierwszy wykryta w ciąży:

• cukrzyca w ciąży (gdy kobieta chorowała już wcześniej),
• cukrzyca ciążowa (czyli taka, która pojawiła się właśnie w ciąży).

W aktualnej klasyfikacji nie wyodrębnia się już tzw. cukrzycy typu LADA – uznaje się ją za jedną z postaci cukrzycy typu 1 (choć ma nieco inny przebieg).

Cukrzyca w liczbach

Cukrzyca to dziś jedno z największych globalnych zagrożeń zdrowotnych. Szacuje się, że:

• w 2021 roku chorowało na nią aż 537 milionów ludzi,
• do 2030 roku liczba ta wzrośnie do 643 milionów,
• a do 2045 roku – aż do 783 milionów!

W samym 2021 roku ponad 1,2 miliona dzieci i nastolatków chorowało na cukrzycę typu 1. Koszty? Wydatki na leczenie cukrzycy zbliżają się już do 1 biliona dolarów rocznie i prawdopodobnie przekroczą tę kwotę do 2030 roku.

Ten rodzaj cukrzycy rozwija się na podłożu insulinooporności, czyli wtedy, gdy organizm nie reaguje prawidłowo na insulinę. Mamy wtedy względny niedobór insuliny i zaburzenia jej działania. To najczęstsza postać cukrzycy – dotyczy nawet 90% wszystkich chorych.

Cukrzyca typu 2 występuje najczęściej u osób dorosłych i starszych, ale coraz częściej diagnozowana jest także u dzieci i młodzieży. W dużej mierze dzieje się tak z powodu niezdrowego stylu życia: małej aktywności fizycznej, niewłaściwej diety i nadwagi.

Cukrzyca typu 2 u osób starszych

• Częstość jej występowania rośnie z wiekiem – u osób powyżej 65. roku życia może sięgać aż 25–30%.
• Leczenie u seniorów bywa trudniejsze, bo oprócz wyrównania poziomu cukru we krwi trzeba też kontrolować ciśnienie i poziom lipidów, a często również inne choroby towarzyszące.

Cukrzyca u dzieci i młodzieży

• W USA wskaźnik zachorowań na cukrzycę typu 2 w tej grupie wiekowej to ok. 12 przypadków na 100 000 rocznie.
• W Europie jest niższy – np. w Polsce w 2012 roku wynosił 1,01/100 000 rocznie.

Najważniejszy czynnik ryzyka? Nadwaga lub otyłość oraz zbyt wysoki wskaźnik BMI.

Inne czynniki to:

• tłuszcz trzewny (czyli zgromadzony wokół narządów wewnętrznych), który może przyspieszać insulinooporność i inne zaburzenia (np. nadciśnienie, problemy z cholesterolem);
• czynniki matczyne w czasie ciąży, które mogą wpływać na późniejsze ryzyko IO i cukrzycy u dziecka.

Raz na 3 lata: każda osoba po 45. roku życia.

Raz w roku: osoby z grupy ryzyka, czyli:

• osoby z nadwagą lub otyłością,
• osoby z cukrzycą w rodzinie,
• osoby mało aktywne fizycznie,
• osoby z nadciśnieniem, zaburzeniami lipidowymi lub chorobami serca,
• kobiety po cukrzycy ciążowej lub po porodzie dziecka o masie >4 kg,
• osoby z PCOS,
• osoby z zespołem metabolicznym,
• osoby pochodzące z populacji, które są szczególnie narażone na cukrzycę.

Jakie są czynniki ryzyka?

• wiek > 45 lat,
• nadwaga lub otyłość (zwłaszcza brzuszna),
• niezdrowa dieta (uboga w warzywa, błonnik, owoce),
• mała aktywność fizyczna,
• przewlekły stres i brak snu,
• predyspozycje genetyczne,
• nadciśnienie,
• PCOS,
• cukrzyca ciążowa w wywiadzie,
• palenie tytoniu,
• choroby sercowo-naczyniowe (w tym hipercholesterolemia i hipertriglicerydemia),
• płeć: kobiety są bardziej narażone.

Ryzyko u seniorów

U osób starszych rośnie też ryzyko z powodu sarkopenii, czyli utraty masy mięśniowej. To zmniejsza wrażliwość na insulinę. Dodatkowo wraz z wiekiem osłabia się funkcja komórek β w trzustce, które produkują insulinę – szczególnie po posiłku.

Powikłania przy nieleczonej hiperglikemii

Długotrwale podwyższony poziom cukru może prowadzić do:

• chorób sercowo-naczyniowych,
• retinopatii (uszkodzenie wzroku),
• neuropatii (uszkodzenia nerwów, mrowienie, ból),
• zespołu stopy cukrzycowej,
• choroby nerek,
• udaru, zawału i niedokrwienia kończyn,
• przedwczesnego zgonu

Dodatkowe zagrożenia u seniorów

Wraz z wiekiem zwiększa się ryzyko:

• zaburzeń metabolicznych i glikemii,
• chorób układu krążenia i moczowego,
• niedożywienia (co pogarsza gojenie ran – np. przy stopie cukrzycowej),
• infekcji i konieczności amputacji w skrajnych przypadkach,
• depresji i zaburzeń pamięci (u osób starszych z cukrzycą ryzyko otępienia jest nawet 2x większe niż u osób bez niej).

Objawy cukrzycy typu 2

Objawy często są mało charakterystyczne i rozwijają się powoli. Często rozpoznanie stawia się już wtedy, gdy pojawiają się powikłania. Typowe symptomy to:

• nadmierne pragnienie,
• zmęczenie,
• senność po posiłkach bogatych w węglowodany,
• wolniejsze gojenie się ran,
• przybieranie na wadze.

Cukrzyca typu 1 to choroba, w której układ odpornościowy niszczy komórki β w trzustce – te, które są odpowiedzialne za produkcję insuliny. Bez nich organizm nie potrafi sam regulować poziomu cukru we krwi. Taki proces może mieć charakter autoimmunologiczny (najczęściej) – pojawiają się tzw. przeciwciała, które atakują własne komórki, lub idiopatyczny – czyli o nieznanej przyczynie.

Kto choruje?

Najczęściej: dzieci, nastolatki i młodzi dorośli. Ale zdarza się też, że choroba ujawnia się później – nawet w wieku dojrzałym.

Cukrzyca typu 1 to choroba przewlekła – nie można jej wyleczyć, ale można z nią normalnie żyć – pod warunkiem codziennego leczenia insuliną i regularnych badań.

Skąd się bierze?

Niestety – nie mamy wpływu na jej rozwój. Choroba nie wynika ze złej diety ani z braku ruchu. To, co wiemy:

• duże znaczenie mają predyspozycje genetyczne,
• ważną rolę mogą odgrywać też niektóre infekcje wirusowe,
• czasami jako czynnik wyzwalający pojawia się silny stres.

Osoby z tą predyspozycją mogą mieć też większe ryzyko innych chorób autoimmunologicznych, takich jak:

• choroba Gravesa-Basedowa,
• bielactwo,
• celiakia,
• autoimmunologiczne zapalenie tarczycy,
• reumatoidalne zapalenie stawów.

Obecnie nie istnieje skuteczna metoda zapobiegania cukrzycy typu 1 – ani u osób z grupy ryzyka, ani w ogólnej populacji.

Jakie niesie zagrożenia?

Jeśli cukrzyca typu 1 nie jest dobrze leczona, może prowadzić do poważnych powikłań:

• kwasica ketonowa – groźny stan nagły,
• retinopatia (choroba oczu),
• nefropatia (uszkodzenie nerek),
• neuropatia (uszkodzenie nerwów),
• choroby serca,
• ślepota, niewydolność nerek.

U dzieci i młodzieży dodatkowo:

• opóźnienie wzrostu i dojrzewania,
• częstsze infekcje,
• problemy z koncentracją i nauką,
• trudności emocjonalne związane z codziennym leczeniem,
• w okresie dojrzewania – zaburzenia odżywiania, trudność z akceptacją choroby.

Objawy – na co zwrócić uwagę?

Objawy często pojawiają się nagle, w ciągu kilku tygodni. Do najczęstszych należą:

• częste oddawanie moczu (poliuria),
• wzmożone pragnienie,
• zmęczenie i senność,
• utrata wagi (mimo normalnego jedzenia),
• sucha skóra i usta,
• zapach acetonu z ust,
• gorsze gojenie ran,
• zaburzenia widzenia,
• brak apetytu (czasem),
• stany zapalne narządów intymnych.

Jeśli ktoś szybko chudnie bez zmiany diety – to może być wyraźny sygnał cukrzycy typu 1.

Podwójna cukrzyca? Tak, to możliwe

W ostatnich latach lekarze coraz częściej spotykają się ze zjawiskiem, które nazywa się podwójną cukrzycą – czyli jednoczesnym występowaniem cukrzycy typu 1 i typu 2 u jednej osoby.

Jak to możliwe? Zaczyna się od cukrzycy typu 1 – czyli choroby autoimmunologicznej, w której trzustka zostaje zniszczona przez przeciwciała i nie produkuje insuliny. Ale u tej samej osoby, jeśli prowadzi niezdrowy tryb życia (mało ruchu, zła dieta), może rozwinąć się także insulinooporność i cukrzyca typu 2. Te dwie choroby mogą pojawić się w tym samym czasie albo następować po sobie.

Lekarze zwracają uwagę, że w takich przypadkach ważne jest spojrzenie na cały obraz pacjenta, tzw. fenotyp. Typowym przykładem jest osoba z cukrzycą typu 1, która ma nadwagę lub otyłość – czyli z autoimmunologiczną cukrzycą, ale też cechami metabolicznymi typowymi dla typu 2.

Insulinooporność (IO) to stan, w którym organizm zaczyna słabiej reagować na insulinę – hormon odpowiedzialny za kontrolowanie poziomu cukru we krwi. Żeby utrzymać ten poziom w ryzach, trzustka musi produkować jej coraz więcej. Z czasem prowadzi to do przeciążenia organizmu, stanu przedcukrzycowego i w końcu do cukrzycy typu 2.

Najczęstszą przyczyną IO jest niezdrowy styl życia – złe nawyki żywieniowe, brak ruchu, nadwaga lub otyłość.

Definicja

Insulinooporność to zmniejszona wrażliwość tkanek organizmu (np. mięśni i wątroby) na insulinę. To oznacza, że nawet jeśli insulina jest wytwarzana, nie działa tak skutecznie, jak powinna. Wpływ na tę wrażliwość mają m.in.:

• geny,

• sposób żywienia,

• typ i stopień otyłości,

• poziom aktywności fizycznej.

IO może pojawić się w każdym wieku – również u dzieci.

Czynniki ryzyka

• nadwaga lub otyłość – szczególnie „brzuszna”; tkanka tłuszczowa produkuje substancje, które osłabiają działanie insuliny,
• zła dieta – dużo cukru prostego, mało błonnika,
• brak ruchu i siedzący tryb życia,
• stres – podnosi poziom kortyzolu (hormonu stresu), który pogarsza insulinowrażliwość,
• niedobór snu lub rozregulowany rytm dobowy,
• PCOS (zespół policystycznych jajników) – często idzie w parze z IO,
• cukrzyca typu 2 w rodzinie – genetyczna predyspozycja,
• cukrzyca ciążowa w wywiadzie,
• niska lub bardzo wysoka masa urodzeniowa – dzieci urodzone jako mniejsze (SGA) lub większe niż przeciętne mają wyższe ryzyko insulinooporności i zespołu metabolicznego w dorosłości.

Uwaga: nie każda osoba z nadwagą ma IO i nie każda osoba z IO ma nadwagę!

Co może się stać, jeśli nie reagujemy?

Długotrwała insulinooporność może prowadzić do wielu poważnych problemów zdrowotnych:

• zaburzenia lipidowe – wysoki poziom triglicerydów i LDL („złego cholesterolu”), niski HDL,
• nadciśnienie tętnicze,
• rogowacenie ciemne – zmiany skórne (ciemne, zgrubiałe plamy na szyi, w pachach i pachwinach),
• stłuszczenie wątroby (NAFLD) – może prowadzić do zapalenia i marskości,
• hiperglikemia i hiperinsulinemia – często pojawiają się wiele lat przed diagnozą cukrzycy typu 2,
• zespół metaboliczny,
• zaburzenia hormonalne (np. hiperandrogenizm, nieregularne miesiączki),
• problemy z płodnością.

Już 10% spadku masy ciała może poprawić działanie wątroby i zmniejszyć ryzyko powikłań!

Cukrzyca i insulinooporność to problemy zdrowotne, które mogą dotyczyć osób w każdym wieku i mieć różne przyczyny i podłoże oraz wiązać się z wieloma konsekwencjami zdrowotnymi. Kluczem do zapobiegania powikłaniom jest wczesne wykrycie i kompleksowe podejście do leczenia, obejmujące zmianę stylu życia, kontrolę parametrów metabolicznych oraz edukację zdrowotną, a także leczenie pod okiem lekarza w zależności od sytuacji. 

Nie czekaj – sprawdź swój stan zdrowia dzięki naszej akcji. Wystarczy kilka kliknięć, aby zapewnić sobie i bliskim spokój o zdrowie. Pamiętaj, że profilaktyka zaczyna się od ciebie – dołącz do nas już dziś, korzystając z korzyści pakietów badań krwi w punktach Diagnostyki na terenie całej Polski. 

1. https://pimr.pl/assets/pdf/artykuly/303-309-paediatrics-family-medicine-4-2021-krawczyk-pl.pdf
2. https://podyplomie.pl/medycyna/21658,cukrzyca-typu-1-u-doroslych-rozpoznawanie-i-leczenie-nowe-zalecenia-nice?srsltid=AfmBOopQLM_otQvlHZTxO8lcikhpG4RzGoO8QifrB9KLTcrDY4LfVrn1
3. https://ptdiab.pl/zalecenia-ptd/zalecania-aktywni-czlonkowie-2024
4. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29916386/
5. Jeznach-Steinhagen, A. (2020). Żywienie osób z cukrzycą. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.
6. https://kosmos.ptpk.org/index.php/Kosmos/article/view/2438
7. https://lekwpolsce.pl/post-65c3441651e01
8. Grzymisławki M. (red). 2019. Dietetyka Kliniczna. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa. 
9. https://www.who.int/publications/i/item/9789241565257
10. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK581934/
11. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26615047/
12. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33681089/

Zapoznaj się także z artykułem o kleszczach: https://zhp.pl/wszystko-co-harcerz-powinien-wiedziec-na-temat-kleszczy/