22 czerwca. 230 lat temu, w cztery dni po zwycięskiej bitwie, stoczonej przeciw Rosji pod Zieleńcami (dziś: Żyłyńci w Ukrainie), król Polski, Stanisław August Poniatowski, na wniosek swego bratanka – księcia Józefa Poniatowskiego, dowodzącego wojskami koronnymi, wprowadził Order Wojskowy, znany dziś pod nazwą Orderu Wojennego Virtuti Militari (z łaciny: cnocie wojskowej). Wedle zamysłu monarchy, wspomniane odznaczenie dzieliło się na dwie klasy: srebrne medale przeznaczył dla szeregowych i podoficerów, a złote – dla oficerów. Tego samego dnia władca przesłał księciu Józefowi sześćdziesiąt owalnych medali, zawczasu wybitych w Mennicy Warszawskiej ze szlachetnych kruszców. Awers zdobił królewski monogram, rewers – łacińska dewiza orderu. Za wyróżnienie się w walkach, stoczonych podczas wojny polsko-rosyjskiej 1792 roku, nadano 526 medali i – wprowadzonych w sierpniu 1792 roku – krzyży. W XIX wieku odznaczenie było nadawane żołnierzom polskim jako: Order Wojskowy Księstwa Warszawskiego (1806), Order Wojskowy Polski (1815) oraz Order Virtuti Militari (1831).
Wskrzeszenie po latach zaborów, pod nazwą Orderu Wojskowego Virtuti Militari, nastąpiło 1 sierpnia 1919 roku, na mocy ustawy Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej. Pierwszej dekoracji dokonano 22 stycznia 1920 roku – w rocznicę wybuchu Powstania Styczniowego. Pośród odznaczonych Krzyżem Srebrnym znalazł się najmłodszy kawaler orderu – 13-letni gimnazjalista Antoni Petrykiewicz – Orlę Lwowskie, wyróżniony pośmiertnie za bohaterstwo, wykazane w walkach o rodzinne miasto.
Wśród kawalerów najwyższego odznaczenia wojskowego nie zabrakło harcerzy i instruktorów Związku Harcerstwa Polskiego. Do historii przeszły nazwiska poległych uczestników walk o niepodległość i granice II Rzeczypospolitej – Druhów: Bolesława Bindera, Mieczysława Kurzypińskiego, Jana Mastalerza, Stanisława Mrowca, Tadeusza Poraj-Różańskiego, Jana Surzyckiego, Bogusława Szul-Skjöldkrony i ks. Ignacego Skorupki. Srebrne Krzyże Orderu Wojskowego Virtuti Militari zawisły także na piersiach oficerów Wojska Polskiego, którzy swą działalność niepodległościową rozpoczynali w szeregach skautowych – Druhów: Wacława Lipińskiego, Władysława Nekrasza i Mieczysława Słabęckiego.
25 marca 1933 roku Sejm Rzeczypospolitej Polskiej zmienił nazwę odznaczenia na Order Wojenny Virtuti Militari – stosowaną również dziś. Za niezwykłe męstwo, okazane w latach II wojny światowej, Srebrnymi Krzyżami odznaczono szereg Druhen i Druhów – przede wszystkim członków Szarych Szeregów i żołnierzy Polskiego Państwa Podziemnego. Do historii – oraz do legendy – przeszły czyny: Macieja Aleksego Dawidowskiego „Alka”, dr Izabeli Marii Łopuskiej, Bronisława Pietraszewicza „Lota”, czy Tadeusza Zawadzkiego „Zośki”. Krzyże V klasy otrzymało niemal 40 żołnierzy batalionu AK „Zośka” i cały szereg żołnierzy batalionu AK „Parasol”, Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari odznaczono też oba wspomniane oddziały, których trzon stanowili harcerze. Zarządzeniem Prezydenta RP na Uchodźstwie, Kazimierza Sabbata, z 19 marca 1989 roku, tak samo uhonorowano Szare Szeregi – za wybitne czyny męstwa i odwagi okazane w czasie działań bojowych Armii Krajowej na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej w okresie walk 1939-45.
tekst Muzeum Harcerstwa
