Każda próba to czas, by czegoś spróbować: jazdy na deskorolce, malowania pastelami, robienia zdjęć. Próbujemy, by się przekonać, czy podoba nam się to, co dostaliśmy do próbowania i podjąć decyzję, czy chcemy się w tej dziedzinie doskonalić. Nie inaczej jest z harcerstwem. Próba harcerza to czas, by posmakować, czym właściwie jest harcerstwo.

W jej trakcie poznajemy zwyczaje harcerskie, ideały, zasady panujące w ZHP. To czas zapoznania się z zastępem i jego członkami i atmosferą, jaka w nim panuje.

Próby harcerza się nie “zdobywa” tak jak sprawności czy stopień. Próbę harcerza się realizuje.

Wynikiem próby winna być świadoma i dobrowolna decyzja o złożeniu Przyrzeczenia Harcerskiego. W drużynie starszoharcerskiej można połączyć próbę z nadaniem naramiennika starszoharcerskiego (jeżeli zdecydujecie, że taki w drużynie wręczacie, bo jest to narzędzie nieobowiązkowe). W drużynie wędrowniczej należy uwieńczyć realizację próby harcerza obrzędowym nadaniem naramiennika wędrowniczego.

Próba harcerza jest tylko dla tych, którzy pierwszy raz stykają się z harcerstwem. Powinni ją realizować zaraz po wstąpieniu do ZHP, przystąpieniu do zastępu. Jeżeli w zastępie pojawi się ktoś, kto już był np. w innej drużynie - nie powtarza się jej. On już wie, z czym harcerstwo się je.

Próbę należy rozpocząć na jednej z pierwszych zbiórek, na którą przychodzi harcerz lub harcerka. Kiedy harcerz lub harcerka zrealizują zadania próby, powinni zgłosić się do zastępowego z taką informacją.

Próba nie powinna trwać więcej niż 6 miesięcy - wyjątkiem są oczywiście sytuacje losowe. Od momentu zamknięcia próby rada drużyny powinna jak najszybciej zorganizować Przyrzeczenie Harcerskie (nie wolno czekać dłużej niż 3 miesiące).

Próba opisana jest wymaganiami na karcie próby. Jednak możecie wspólnie z radą drużyny podjąć decyzję o rozszerzeniu wymagań o te dotyczące obrzędów waszej drużyny. Zadania te powinny mieć stały charakter dla wszystkich harcerzy. Pamiętajcie, by były one dodatkiem i nie rozbudowywały znacznie próby.

Twoim zadaniem będzie wprowadzenie harcerza lub harcerki w to, czym właściwie jest harcerstwo. Próbę swoją realizować będą oni w zastępie, to tutaj poznają zwyczaje harcerskie, ideały, dowiedzą się czym jest braterstwo, służba i praca nad sobą. Pamiętaj, by myśląc o tym, co z zastępem będziesz robić - planować na początku roku takie działania, które pomogą nowym członkom ZHP poznać wszystkie zagadnienia zawarte w próbie. Oczywiście nie inaczej jest, gdy harcerz lub harcerka przyjdą do ciebie w ciągu roku, wtedy też pomyśl, jak w życie zastępu wpleść ich zadania z próby harcerza. Zastępowy winien informację o zakończonej próbie przekazać drużynowemu. Teraz twój harcerz lub harcerka są gotowi złożyć Przyrzeczenie Harcerskie.

To do ciebie powinien się zgłosić harcerz lub harcerka, gdy próbę zrealizują, ale pamiętaj - te osoby są nowe w harcerstwie, często będą potrzebowały wsparcia i poprowadzenia “za rękę”.  

Naramiennik jest oznaczeniem działania w zastępie starszoharcerskim. 

Próba harcerza jest tylko dla tych, którzy pierwszy raz stykają się z harcerstwem. O tym czy w drużynie będzie wykorzystywać naramiennik decyduje każda drużyna sama. Jeżeli tak zdecydujecie, możecie nie nadawać naramienników.   

Próba na naramiennik trwa 3 miesiące. Próba nie wymaga opiekuna. Jeżeli dotyczy ona osoby, która właśnie do harcerstwa wstąpiła będzie ona połączona z próbą harcerki/harcerza i zakończy się złożeniem Przyrzeczenia Harcerskiego. Jeżeli jednak mamy do czynienia z osobą, która w harcerstwie już jest od jakiegoś czasu, po zdobyciu naramiennik, podczas obrzędowego wręczenia, można jej zaproponować np. odnowienie przyrzeczenia.  

Naramiennik powinien zostać nadany w obrzędowej formie.   

Dzięki temu instrumentowi, dbamy w ZHP o to by harcerze i harcerki równomiernie się rozwijali, by osiągnęli zamierzony dla wszystkich poziom rozwoju – dopasowany do ich wieku.

Stopnie pomagają także planować życie zastępów i drużyn. Dzięki ich programom wiemy co powinniśmy robić, jakie rozwijać umiejętności, jaką wiedzę zdobywać, nad czym pracować.

Stopnie zdobywać mogą wszyscy harcerze i harcerki. Zdobywa się je w zależności od wieku. Podane poniżej przedziały wiekowe są orientacyjne, najważniejsze jest by dopasować stopień do poziomu harcerza lub harcerki – co jest zadaniem drużynowego.

orientacyjny wiek zdobywania stopni:
pionierka/odkrywca: 13-15 lat
samarytanka/ćwik: 14-16 lat

Podstawą planowania próby harcerzy i harcerek jest tzw. idea stopnia – jest to wyobrażenie harcerza i harcerki, którzy już dany stopień zdobyli. Czyli poprzez próbę chcemy stać się takimi jak to opisane jest w idei stopnia.

Zwróć uwagę, że idea stopnia opisana w Programach gwiazdek zuchowych i stopni harcerskich jest w dwóch wersjach, w wersji dla harcerza i w wersji dla instruktora. Zdobywających stopień dotyczy oczywiście ta pierwsza wersja.

Próba na stopień składa się z kilku części. Po pierwsze są to zadania podstawowe, które powinny być uwzględnione w działaniach zastępu i drużyny - tak by harcerz lub harcerka mogli wykazać się umiejętnością i wiedzą w trakcie zbiórek i wyjazdów drużyny. Pozostałe zadania zdobywający lub zdobywająca stopień układa razem z drużynowym (lub osobą przez niego wskazaną). Do próby dobiera się także sprawności, które będą w jej ramach realizowane.

Harcerze starsi oraz wędrownicy w pierwszej kolejności wybierają sobie opiekuna próby, z którym razem układają zadania podstawowe oraz indywidualne związane z ich rozwojem. Do próby wybrane zostają także sprawności.   

Jeżeli harcerz lub harcerka zdecydują się w swojej próbie skorzystać z wyzwań lub tropów, powinni wpisać je w próbę na początku.

Próba opisana jest wymaganiami na karcie próby. Jednak możecie wspólnie z radą drużyny podjąć decyzję o rozszerzeniu wymagań o te dotyczące obrzędów.

Zdobywanie stopnia rozpoczyna się od jego otwarcia, co drużynowy powinien zapisać w swoim rozkazie, żeby podkreślić ten fakt harcerz może dostać książeczkę stopnia lub kartę próby.

Stopni nie trzeba zdobywać po kolei, jeżeli ktoś przyszedł do zastępu w późniejszym wieku lub z jakiegoś powodu nie zdobył stopnia, to nie musi zaczynać wszystkiego od nowa. Jeśli jednak zaczyna od wyższego stopnia, nie mając poprzedniego, powinien uzupełnić swoją próbę o 1-5 zadań, które uzupełnią jego umiejętności.

Opiekę nad harcerzem lub harcerką zdobywającymi stopień ma tzw. opiekun. U harcerzy starszych opiekunem może być zastępowy lub zastępowa, jeżeli ukończyli 16 lat. Poza zastępowym, może to być jeszcze drużynowy, przyboczny lub wędrownik zaakceptowany przez Radę Drużyny.  

To czy harcerzowi lub harcerce udało się zrealizować ideę stopnia weryfikują oni sami, w rozmowie z opiekunem. Ważne by rozmowa z opiekunem, nie miała miejsca jedynie na koniec próby, ale także w jej czasie, zwłaszcza w połowie.

Żeby stopień zamknąć trzeba mieć złożone Przyrzeczenie Harcerskie.

Czas realizacji stopnia to:
pionierka/odkrywca: 9-12 miesięcy  
samarytanka/ćwik: 9-12 miesięcy  

O zamknięciu stopnia w drużynie harcerskiej decyduje drużynowy wraz z Radą Drużyny, pamiętając o zapytanie o zdanie opiekuna próby.

Twoim zadaniem jest przede wszystkim by każdy mógł realizować zadania na próbę w trakcie działań zastępu. Jeżeli jesteś zastępowym starszoharcerskim lub wędrowniczym także oczywiście przez współtworzenie programu.

Jeżeli masz 16 lat, możesz stać się opiekunem próby swojego harcerza lub harcerki. Musisz mieć jednak taki sam stopień lub wyższy od zdobywanego przez harcerza lub harcerkę.

Oprócz formalnych zadań, które przed tobą stoją, warto też pamiętać, że będąc najbliższym przełożonym swojego harcerza lub harcerki, masz największy wpływ na jego motywowanie, wspieranie i pomoc, kiedy na drodze do jego stopnia staną jakieś trudności.

Sprawności funkcjonują w harcerstwie od początku jego istnienia. Głównym celem ich stworzenia było rozwijanie umiejętności harcerek i harcerzy, w drugiej kolejności zaś pogłębianie wiedzy i kształtowanie wyrobienia harcerskiego.   

Harcerz to ktoś, kto stara się stawać coraz lepszym, więc i chce umieć coraz więcej, najczęściej po to, by być pożytecznym, nieść pomoc, być zawsze gotowym do tej pomocy. Dzięki pracy nad sobą harcerz także wzmacnia samego siebie i swój charakter. Dzięki sprawnościom, można konsekwentnie dążyć do stawania się mistrzem. Skoro ktoś zdobył daną sprawność, znaczy, że można powierzyć mu wymagające zadanie np. przygotowania posiłku dla zastępu lub oprawy muzycznej ogniska. Sprawności nie należy jedynie “zdobyć”, umiejętności mają być wykorzystywane w życiu zastępu.   

Sprawności dają też możliwość odkrywania swoich zainteresowań. Proste wymagania sprawności * i ** pozwalają na poznanie dziedziny, która może w przyszłości stanie się czyjąś pasją.   

Sprawności mają swoje stopnie trudności od najłatwiejszych oznaczonych jedną gwiazdką (*), aż do tych najtrudniejszych z czterema gwiazdkami (****). Nie trzeba zaczynać zawsze od sprawności *, jeżeli ma się już jakieś doświadczenie w danej dziedzinie można spokojnie podjąć się zdobywania sprawności trudniejszej.  Dla harcerzy starszych najodpowiedniejsze będą te z trzema (***) i czterema (****) gwiazdkami.

Sprawności ułożone są w cykle tematyczne, co pozwala na wybór tych, które należą do kręgu zainteresowań. Zwróć jednak uwagę, by nie zamykać się w jednym kręgu, warto czerpać także z innych obszarów, by uczyć się czegoś nowego? 

Osoba zdobywająca sprawność musi przede wszystkim chcieć ją zdobyć. Nie można nikomu narzucić konkretnej sprawności albo założyć, że cały zastęp będzie robił to samo.  

Pierwszą i najważniejszą zasadą jest to, by każdy miał możliwość sam wybrać sobie sprawności, które chce zdobywać. Warto by kadra drużyny podpowiadała, jakie harcerz czy harcerka ma możliwości. By zwracała uwagę, że działania, które podejmujecie, mogą zostać rozwinięte poprzez konkretną sprawność; by pomagała dobrać sprawność do poziomu umiejętności członków drużyny.  

Kluczowe w zdobywaniu sprawności jest to by odzwierciedlały one indywidualne umiejętności harcerki i harcerza, w związku z tym każdy sprawność zdobywa się samemu. Oczywiście zdarzy się, że kilka osób wybierze tę samą sprawność. Nie jest to problem. Pamiętajcie jednak, by rozliczenie ze zdobytych umiejętności dotyczyło konkretnej osoby.   

Gdy harcerz lub harcerka wybiorą już sprawność z regulaminu, powinni określić, ile czasu zajmie im zdobycie umiejętności. W bardzo wyjątkowych przypadkach (np. własne ograniczenia lub ograniczenia zewnętrzne) mogą oni poprosić drużynowego o modyfikację zadania z regulaminu.   

Po zrealizowaniu zadań harcerz lub harcerka zgłaszają się do rady drużyny z wnioskiem o przyznanie sprawności. Sprawność drużynowy przyznaje rozkazem.   

Sprawności i stopnie są ze sobą powiązane na dwa sposoby.   

Po pierwsze, kiedy harcerz lub harcerka realizują zadania na stopień może okazać się, że zainteresowała ich jakaś dziedzina harcerskich umiejętności i chcieliby ją poszerzyć. Wtedy można otworzyć sprawność wskazaną przy zadaniu w próbie na stopień (obok każdego działu w próbie na stopień znajdują się sprawności). Jeżeli zrealizowali to zadanie w ramach pracy nad stopniem mają je już zaliczone także do sprawności.  
Uwaga! Te wskazania występują w próbach od ochotniczki/młodzika do samarytanki/ćwika.   

Po drugie, w próbach od ochotniczki/młodzika do samarytanki/ćwika wskazane jest także ile minimum sprawności należy zdobyć podczas realizacji próby. Mogą być to oczywiście sprawności wynikające z zadań na stopień lub zupełnie inne, związane z zainteresowaniami harcerza lub harcerki.  

Na pewno warto, by zastępowy zadbał o to, żeby sprawności były czymś naturalnym w życiu każdego zastępu. Jeżeli się o nich wspomina, podpowiada jaką sprawność można zdobyć, no i oczywiście samemu zdobywa się szereg sprawności i nosi na rękawie, pozyskiwanie nowych umiejętności stanie się dla członków waszej małej grupy oczywiste. Dlatego dbaj i motywuj, by każdy coś zdobywał i nie osiadał na laurach. Pamiętaj - sam musisz być super przykładem.    

W czasie życia zastępu podpowiadaj jakie sprawności można zdobyć, jeżeli zastęp bierze udział w rajdzie zerknijcie na sprawności dotyczące terenoznawstwa, jeżeli organizujecie przedsięwzięcie dla szkoły, może przydadzą się sprawności artystyczne.   

Warto byś - zwłaszcza na początku drogi - towarzyszył w wyborze sprawności z regulaminu, masz szersze spojrzenie, możesz zaproponować coś wartościowego. Zadbasz także o to by sprawności były dobrane odpowiednio do już posiadanych umiejętności z danej dziedziny.   

Daj członkom swojego zastępu poczucie, że gdy nie radzą sobie z jakimś zadaniem, mogą przyjść i zapytać o radę. Jeżeli nie znasz odpowiedzi - powiedz o tym wprost i dowiedz się od drużynowego lub przybocznych, jak rozwiązać dany problem.   

Warto byś miał rozeznanie, jakie sprawności zdobywają twoi harcerze, będziesz wtedy mógł zadbać, by w ramach zbiórek zastępu móc realizować poszczególne zadania np. ustawić stos ogniskowy przez osobę zdobywającą sprawność strażnika/strażniczki ognia, poprosić o przyniesienie aparatu zdobywającego sprawność fotograf/fotografka.  

Warto także wiedzieć, czym interesują się twoi harcerze i co lubią robić. Możesz pogadać z nimi o tym indywidualnie, ale także zorganizować zbiórkę o zainteresowaniach, która zakończy się doborem sprawności.   

Można też spojrzeć na sytuację z drugiej strony: planując zbiórki w terenie i w harcówce pomyśl, jakie zadania ze sprawności możesz zrealizować z zastępem. Po nauczeniu się konkretnej umiejętności, pokaż im, że istnieje sprawność, z której właśnie zrealizowali jedno z wymagań.   

Sprawności mogą stać się dla ciebie także gotowym scenariuszem do pisania planów zbiórek. Pamiętaj jednak, że zdobywanie umiejętności to jedno, a sprawdzanie ich to coś zupełnie innego i że to sprawdzanie musi nastąpić indywidualnie.   

Tropy podpowiadają co można robić na zbiórkach zastępu, w małej grupie. Dzięki ich programom możecie odkrywać ciekawe nowe zagadnienia, rozwijać się i nabywać umiejętności, również te związane ze wspólnymi działaniami w grupie - ich dzieleniem, planowaniem i rozliczeniem.Jeżeli zastęp decyduje się realizować trop ma przed sobą dobre narzędzie do motywacji i inspiracji. Jeżeli jednak nie będziecie tropów zdobywać, możecie ich programy, które znajdziecie tu potraktować jako inspiracje do swojej pracy. Znajdziecie tam wiele pomysłów na zadania dla całego zastępu.    

Tropy to narzędzie zespołowe. Zastęp może je wybrać jako jeden ze sposobów realizacji zadań/celów zastępu. Cele postawione przed tropem można realizować w różny sposób. Rada Drużyny może podjąć decyzję czy chce by tropy trafiły do planów pracy zastępów i drużyny planów pracy.  

W drużynie harcerskiej i starszoharcerskiej tropy zdobywa się w zastępie. W drużynie wędrowniczej tropy zdobywa się w zastępie lub patrolu wędrowniczym. Nie chodzi o to by pracować z przypadkową grupą osób, tylko by właśnie wzmacniać zastęp.   

W drużynie starszoharcerskiej o tym jaki trop będzie zdobywany i co się w nim znajdzie także decyduje zastęp. Harcerze starsi mogą przygotować swój trop na dwa sposoby, zależeć będzie to od tego, na jakim poziomie zgrania i zaawansowania jesteście. Możecie w związku z tym:   

• samemu rozpisać trop, wybierając tylko ścieżkę tematyczną spośród zaproponowanych,   
• możecie wybrać przykładowy trop z zestawu wskazówek, a następnie na jego podstawie zaproponować swoje zadania.      

Realizując trop zwróćcie uwagę by w jego planie wykorzystać zadania, które członkowie zastępu mają w swoich próbach na stopnie i sprawności. Warto także wpleść nowe sprawności, możliwe do zdobycia w trakcie realizacji tropu.   

Jeżeli chcecie - możecie do zdobywania swojego tropu zaprosić osoby spoza ZHP.  

Czas realizacji tropu to u harcerzy od 4 do 6 zbiórek, czyli 1-2 miesiące.

O zamknięciu tropu w drużynie harcerskiej lub starszoharcerskiej decyduje zastęp przy akceptacji Rady Drużyny. Jeżeli wasza drużyna decyduje się na realizację tropów jako instrumentu, pamiętajcie by zgłosić zamknięcie tropu drużynowemu do rozkazu.  

Regulamin mundurowy wskazuje, że kolejne zdobyte tropy z danej ścieżki tematycznej oznacza się żółtym obszyciem kolejnych boków kwadratu, tak że odznaka z jednym bokiem żółtym oznacza zdobycie 2 tropów, z 2 bokami żółtymi – 3 tropów itd.;

Formalnym zadaniem zastępowego harcerzy lub harcerzy starszych jest zaprezentowanie drużynowemu tropu wymyślonego przez zastęp. Rolą drużynowego nie jest zatwierdzanie tropu, a jedynie przekazanie swoich wskazówek. (U wędrowników wskazówki do tropu może przekazać także wskazany w konstytucji organ drużyny wędrowniczej).  

Przede wszystkim twoim zadaniem jest dbać o rozsądne zaplanowanie tropu, realizację zadań, motywowanie i ewaluowanie pracy członków zastępu lub patrolu, przypilnowanie by praca nad tropem dobiegła końca. Do realizacji tropu możecie wskazać kogoś innego niż zastępowy, co oczywiście nie zwalnia cię z czuwania nad działaniami zastępu. W ekipie wędrowniczej do realizacji tropu każdorazowo wskazuje się członka zastępu, który zostaje koordynatorem.   

Ponieważ zastęp sam decyduje o tym czy trop powinien być zamknięty, wśród twoich zadań jest także odpowiedzialna i uczciwa ocena działań, przeprowadzona całym zastępem. Będzie to dla was mądra nauka rozmawiania ze sobą.  

Wyzwania to narzędzie indywidualne. Harcerka lub harcerz może je wybrać jako jeden ze sposobów pracy nad sobą w zakresie rozwoju duchowego i emocjonalnego, opartego na Prawie Harcerskim. 

Wyzwanie budowane są o indywidualne potrzeby harcerza lub harcerki. Ważne by dostosować trudność zadania do posiadanego poziomu wiedzy i umiejętności. Zadanie nie może być ani za proste, ani za trudne, bo to demotywuje – musi być w sam raz. Dzięki temu narzędzie wskaże drogę, jak należy pracować nad sobą i jak dużą wartość ma silna wola w zmienianiu siebie i otaczającego nas środowiska. 

Szczegóły wyzwania określa dla harcerza lub harcerki drużynowy - pamiętając o ich potrzebach, harcerze i harcerki starsze, wędrownicy i wędrowniczki samemu budują już swoje wyzwania - drużynowy je zatwierdza.  

Tworząc wyzwanie warto zwrócić uwagę na stworzenie takiego zadania, którego wykonanie uda się ocenić na koniec próby. Ważne są jednoznaczne kryteria oceny.   

Wyzwanie można realizować zarówno w drużynie czy zastępie, ale także poza nimi np. w domu rodzinnym czy szkole.   

3–4 miesięcy w przypadku harcerzy starszych i wędrowników.  Chyba, że próba ma ćwiczyć systematyczność, wtedy nie określa się dolnej granicy jej trwania, harcerz lub harcerka muszą określić kiedy wyrobią w sobie nawyk.   

Rozpoczęcia realizacji wyzwania nie ogłasza się w rozkazie. W trakcie próby możliwe są zmiany, wynikające z indywidualnych okoliczności.   

Po rozmowie z realizującym lub realizującą wyzwanie, próbę zalicza drużynowy. Może on zaplanować rozmowy np. ze świadkami realizacji zadania.  

Twoje zadania w realizacji wyzwań są dość ograniczone, nie zmienia to faktu, że to zawsze ty stoisz na pierwszej linii kontaktów z członkami zastępu. Ty widzisz najlepiej nad jakimi obszarami pracy z Prawem Harcerskim powinien pracować harcerz lub harcerka. W rozmowie indywidualnej możesz wskazać mu takie obszary, wspierać go w realizacji zadania i być świadkiem jego zmagania się z własnymi słabościami.   

Pamiętaj by być także przykładem w pracy nad sobą i przestrzeganiu Prawa Harcerskiego.