Potrzebujemy mocnych Chorągwi i Hufców by skutecznie wspierać drużyny.
Jak jest dzisiaj?
Sposób postępowania z majątkiem ZHP oraz zasady finansowania w dużym uproszczeniu określają następujące dokumenty :
1. Statut
Rozdział 10 Statutu ZHP:

Majątek, gospodarka.
§ 74
Majątek ZHP stanowią jego fundusze oraz prawa i składniki majątkowe. Majątek ZHP powstaje ze składek członkowskich, darowizn, zapisów i spadków, dochodów ofiarności publicznej oraz dotacji i innych środków przekazanych na prowadzenie zadań i akcji zleconych przez organy publiczne lub inne podmioty.
Majątek ZHP służy do prowadzenia działalności statutowej Związku i nie może być użyty do innych celów lub w sposób sprzeczny ze Statutem ZHP.

§75
1. Na majątek wspólny ZHP składa się majątek Chorągwi będący w dyspozycji Chorągwi oraz pozostały majątek Związku będący w dyspozycji ZHP.
2. Majątek Chorągwi stanowią fundusze oraz składniki majątkowe chorągwi oraz jednostek organizacyjnych ZHP wchodzących w skład Chorągwi. Dysponentem majątku Chorągwi jest Komenda Chorągwi.
Dysponentem pozostałego majątku jest Główna Kwatera ZHP.
2. Uchwały RN
• Uchwała nr 26/XXXVI Rady Naczelnej ZHP z dnia 18 grudnia 2010 r. w sprawie zasad i sposobu finansowania władz ZHP.
• Uchwała nr 81/XXXVI Rady Naczelnej ZHP z dnia 18 maja 2013 r. w sprawie podstawowej składki członkowskiej .

Podkreślam „w dużym uproszczeniu”, ponieważ oprócz wymienionych dokumentów funkcjonujemy jeszcze w określonej przestrzeni prawnej państwa z której wynikają konkretne obowiązki.
Co z tego wynika w praktyce ?
Każdy szczebel organizacji (GK, Chorągiew, Hufiec) ma do spełnienia określone zadania, na które powinien mieć zabezpieczone środki.
Dzięki temu może realizować cele wychowawcze zawarte w statucie jak i prowadzić działalność pożytku publicznego.
Na działalność pożytku publicznego pozyskujemy pieniądze głównie z grantów i dotacji. To z jednej strony pozwala na realizowanie wielu przedsięwzięć takich jak: obozy, kursy, szkolenia, programy edukacyjne, działalność NS etc., z drugiej zaś zmusza nas do aplikowania o środki i budowania programów niekoniecznie współgrający z naszymi potrzebami programowymi i metodyką. Osobnym zagadnieniem jest funkcjonowanie struktury i tzw. praca śródroczna.
Z analizy obecnego stanu wynika, iż na dzisiaj jedynym szczeblem struktury, który posiada pewne i stabilne środki finansowe, zagwarantowane przez zbieraną składkę, jest szczebel centralny poprzez środki, które wpływają na konto GK ZHP. Pozostałe szczeble struktury nie mają komfortu znaczącego finansowania podstawowych potrzeb ze składki.
Nie mamy dzisiaj żadnego innego powszechnego i stabilnego źródła dochodów i nie wydaje się by w najbliższej przyszłości takie się pojawiło. Oczekiwania, iż tę sprawę rozwiąże przyjęcie przez parlament „Ustawy o Harcerstwie” należy dzisiaj raczej odłożyć w niewiadomą przyszłość. Tym bardziej, że celem ustawy nie jest zapewnienie finansowania ZHP. Oczywiście są jednostki, które mają zapewnione środki na działalność z innych źródeł, takich jak bazy harcerskie, domy harcerza, SZAL, jednakże nie wszystkie szczeble struktury posiadają majątek, z którego mogą się utrzymać. Majątek ten powinien pracować a wypracowane środki powinny finansować działalność programową jednostek.

Jeśli zatem przyjmiemy, że tylko na poziomie centralnym mamy podstawy do stabilnej sytuacji finansowej, to w skali całego związku mamy poważny problem.
Ponieważ to na Radzie Naczelnej ciąży odpowiedzialność za skonstruowanie zasad finansowania dla ZHP, mamy obowiązek znaleźć rozwiązanie dobre dla całej organizacji, które z jednej strony da poczucie odpowiedzialności środowisk instruktorskich, z drugiej zabezpieczy przed nadużyciami w postaci nielimitowanych opłat dodatkowych. Rada Naczelna powinna przyjąć takie rozwiązanie, które pozwoli na odpowiedzialne i transparentne zarządzanie finansami jednostek.

Przychody Komend Chorągwi:
Do przychodów pewnych możemy zaliczyć :
a) przychody z podstawowych składek członkowskich,
b) przychody z działalności gospodarczej,
c) przychody z opłat wewnętrznych chorągwi,

Jak widać w ujęciu całościowym przychód z tzw. opłat wewnętrznych jest dwukrotnie większy niż wpływy ze składek .
Działalność gospodarcza jest po pierwsze nieregularna, po drugie nie daje szansy na rozwiązanie problemu we wszystkich chorągwiach i nie ma w najbliższym czasie realnych możliwości zastąpienia ich przychodami z działalności gospodarczej, składki lub opłat wewnętrznych.
Same składki nie są w większości przypadków decydującym źródłem przychodów.
Komendy Chorągwi nie mając najczęściej innych możliwości muszą ratować w obecnej sytuacji stan finansów opłatami wewnętrznymi.
Cytowana już wyżej Uchwała RN daje Komendom Chorągwi prawo do przenoszenia części kosztów na hufce w postaci tzw. opłat wewnętrznych (które w odróżnieniu od dzisiejszej składki można by porównać do podatku pośredniego).
To współfinansowanie przez hufce jest niejednolite i bardzo różne co do sposobu i wysokości kwot w poszczególnych chorągwiach co ma odzwierciedlenie np. w organizacji obozów przez inne stowarzyszenia by uniknąć opłat związanych z akcją letnią.
Dziś mamy taką sytuację:
a) Opłaty wewnętrzne są dziś źródłem konfliktów między komendami chorągwi a hufcami;
b) Nie stanowią pewnego źródła przychodów;
c) System opłat wewnętrznych jest bardzo nieczytelny – z jednej strony nie daje szansy na racjonalne skonstruowanie budżetu, z drugiej działa demotywująco i sprzyja różnym patologicznym działaniom (np., organizacja obozów poza strukturą żeby nie zapłacić np., 4 % od akcji letniej);
d) Opłaty wewnętrzne sprzyjają też zjawisku zwiększania kosztów funkcjonowania – bo skoro można je w dowolny sposób kształtować, to zawsze można podjąć uchwałę, że coś jest finansowane z opłaty wewnętrznej;
e) Sposób konstrukcji opłaty wewnętrznej powoduje, iż często są one problemem tylko komend hufców, a nie wszystkich instruktorów, ponieważ nie mają charakteru powszechnego. Istnieje zatem zjawisko wydzielania problemu finansowania jedynie pod rozwagę komend przy jednoczesnym braku instruktorskiej powszechnej zgody, odpowiedzialności i współdecydowania. Z jednej strony mamy zjawisko „niech się komenda hufca martwi jak znaleźć pieniądze na wpłaty dla chorągwi” z drugiej mamy zapisane w Strategii Rozwoju, że chcemy by budżet był konsultowany z drużynowymi.
f) W dzisiejszych dokumentach związkowych nie ma wskazania skąd hufce mają wziąć środki na współfinansowanie chorągwi.
Taki stan rzeczy jest niestety pokłosiem tego, iż zupełnie nie pracujemy nie tylko ze składką, ale ogólnie wychowanie ekonomiczne i gospodarcze jest na niskim a w niektórych środowiskach wręcz zerowym poziomie.
Finanse Hufców:
Obecny udział w składce członkowskiej z poziomu hufca jest właściwe żaden.
Środki finansowe, które hufce w ten sposób pozyskują nie dają szansy na realizowanie zadań postawionych przed Hufcem w statucie czy w instrukcji działania hufca.
Dodatkowo hufce w dzisiejszym systemie muszą poważnie dokładać i współuczestniczyć we współfinansowaniu Chorągwi .
Skąd hufce na to biorą pieniądze?
Niektóre hufce posiadają swoje bazy i to daje im dzisiaj wpływy. To niestety rodzi też czasem patologie – celem jest zarabianie pieniędzy na bazie a nie organizacja obozów i podsumowywanie, śródrocznej pracy drużyn. Cała energia idzie w utrzymanie bazy i nie starcza sił i ludzi do innych zadań. Jakie z tego wynikają wnioski?
Część hufców zarabia na obozach, które organizuje (krypto-działalność gospodarcza), rodzi to poważne niebezpieczeństwo dla organizacji natury karno – skarbowej.
Brak środków powoduje także, iż jako organizacja nie realizujemy założonych celów rozwojowych, bo fizycznie brakuje instruktorów lub kadry wspierającej, nie mogąc często nawet zwrócić im kosztów pełnienia zadań lub służby, w mniejszych ośrodkach, hufcach jest to realny problem
Często brakuje podstawowych środków na podstawowe narzędzia wsparcia działania drużynowych jak siedziba hufca, strona internetowa, materiały biurowe, itp.

PROPOZYCJE
GENERALNA ZASADA DLA WSZYSTKICH PROPOZYCJI:
Likwidacja opłat wewnętrznych i zastąpienie składką.

Co zyskujemy przez podniesienie składki członkowskiej :
• jest pewnym, czytelnym i nieuchronnym źródłem przychodów
• podnosi stabilność finansową hufców i chorągwi
• zmusza do racjonalnego konstruowaniu budżetów tych jednostek ( na podstawie ilości można prosto policzyć wpływy)
• wymusza racjonalne budowanie struktury
• wbrew pozorom podnosi ocenę merytoryczną naszej działalności przez rodziców
• zwiększa możliwości realizacji zadań poszczególnych szczebli struktury i skupienie się na dzielności wychowawczej a nie rozwiązywaniu problemów ekonomicznych i szukaniu sposobów jak zdobyć pieniądze lub zarobić
• kierujący jednostką nie musi się skupiać na zarabianiu pieniędzy
• daje nam niezależność wobec podmiotów zewnętrznych również administracji państwowej i samorządowej
• likwiduje fikcje przynależności organizacyjnej (im wyższa składka, tym większy poziom identyfikacji i poczucia współodpowiedzialności- szczególnie instruktorów)

Zmiana zasad finansowania i proponowany podział składki daje podwójny efekt – nie dość że odpadają hufcom opłaty wewnętrzne, to jeszcze radykalnie wzrastają wpływy ze składek.
System składkowy może wymusić zmiany w strukturze.
To daje szanse na bardziej profesjonalne funkcjonowanie choćby biura hufca, efektywniejsze finansowanie i wspieranie działań drużyn.
Udział drużyny w składce:
Przy zaproponowanej alokacji składki pojawia się wątpliwość dlaczego tak niedużą jej część proponujemy zostawić w drużynie.
Żeby się temu przyjrzeć potrzeba kilka liczb i jeszcze raz podkreślenia czym ma być składka. Na podstawie ewidencji łatwo policzyć, że średnia drużyna ZHP liczy około 15 osób. Już z tego widać, że składka nie może być rozumiana jako coś co ma dać drużynie pieniądze na działalność. Ze składki na proponowanych poziomach w drużynie wystarczy na zapewnienie spraw organizacyjnych typu krzyż harcerski, książeczki, jakieś materiały, może opłacenie strony internetowej drużyny, etc. To nie są pieniądze, które mogą wystarczyć na działalność drużyny czy też działalność pożytku publicznego.
Nie jest tajemnicą, że w wielu drużynach już dzisiaj zbiera się o wiele większe składki i tym miejscu powinniśmy się zastanowić jak to usankcjonować , żeby drużynowi nie mieli z tego tytułu kłopotów.
Skoro jednak ma się zmienić poziom funduszy w hufcach to powinien się też zmienić zasadniczo poziom oferowanych usług przez komendę hufca dla drużyny. Ustalenie konkretnych przywilejów związanych opłaceniem składki powinno zostać w kompetencjach GK ZHP.

Warianty zmian :
W trakcie dyskusji , analizy dokumentów i projekcji finansowych do dalszych prac zdecydowaliśmy się przedstawić Radzie Naczelnej 3 warianty. Były też pojedyncze głosy, by pozostawić obecny stan prawny organizacji w kwestii finansowania lecz głosy takie należały do mniejszości.
Nie zdecydowaliśmy się również na tzw. ewolucyjne podnoszenie składki co roku (bo nie uzyskujemy efektu zmiany) czyli nie możemy zlikwidować opłat wewnętrznych. Mała zmiana nie wesprze ani hufców ani Chorągwi.

Zasadnicza zmiana alokacji.
Wariant I
Składka podnoszona jest do 10 zł i zmienia się alokacja
Wariant II
Składka podnoszona jest do 12 zł i zmienia się alokacja i wprowadzany jest kapitał żelazny
Wariant III
Jednolita składka dla całego ZHP to 2 zł miesięcznie ( 1,6 na GK ZHP) 40 gr na kapitał żelazny.
Pozostałą wysokość składki, która winna zabezpieczyć chorągiew i hufiec uchwala Rada Chorągwi na wniosek Komendy po zaopiniowaniu przez Chorągwianą Komisję Rewizyjną.
Kapitał żelazny :
Potrzebujemy budować stabilne podstawy finansowe .
Kapitał żelazny może być takim elementem. Może być różnie definiowany i rozumiany w zależności od tego jak sobie go zdefiniujemy .
Zasadniczo można powiedzieć, iż środki z kapitału żelaznego mogą być wykorzystane jedynie w trudnych sytuacjach, które mogą pojawić się na różnych poziomach struktury. Powinny być jasno i precyzyjnie ustalone zasady korzystania z takiego kapitału,
Dlaczego na szczeblu centralnym?
Przede wszystkim dlatego, że suma odkładana rocznie może być konkretna i że jesteśmy jednym Związkiem Harcerstwa Polskiego.
Przy wariancie II i wariancie III –czyli 40 gr miesięcznie od każdego członka ZHP daje to w skali jednego roku 0,5 miliona złotych .
Na dzisiaj tylko na szczeblu centralnym przy podniesionej składce z opcją kapitału można pokusić się o odkładanie środków.
Opis Wariantów.
W każdej z propozycji wysokość składki dla GK ZHP pozostaje na niezmienionym poziomie – co utrzymuje stabilność funkcjonowania tego szczebla struktury. Jak już wcześniej napisano obecnie tylko szczebel centralny ma zabezpieczone środki składkowe.

Porównanie przychodów ze składek i opłat wewnętrznych dziś ze składkami w proponowanych wariantach I i II.

Wszystkie proponowane zmiany zakładają radykalną zmianę alokacji składki i zwiększenie z tego tytułu przychodów hufca i chorągwi.
Wysokość zaproponowanych składek i ich alokacja wynika z analizy dokumentów finansowych poszczególnych szczebli i są tak skonstruowane, by dać nie tylko zmianę wysokości składki, ale także zmianę całego systemu i w rezultacie wzmocnić chorągiew i hufiec.
Wzmocnienie chorągwi i hufca da z kolei szanse aby na tych poziomach wzrosło wsparcie dla drużyn co jest podstawowym zadaniem organizacyjnym
Według naszych analiz wariant I (czyli składka 10 zł miesięcznie wraz z zaproponowaną alokacją ) to nie zbędne minimum by dokonać jakościowej zmiany pozwalającej zlikwidować opłaty wewnętrzne.
W Wariancie II (składka 12 zł) wzmacniamy jeszcze bardziej hufce i równocześnie proponujemy tworzenie na szczeblu centralnym kapitału żelaznego.
Wariant III
Zupełnie zmienia filozofię myślenia o składce i przenosi ciężar odpowiedzialności za finansowanie jednostek na poziom chorągwi.
Wady: przynajmniej na początku może istnieć przekonanie o niesprawiedliwości składkowej bo siłą rzeczy składki w chorągwiach będą różne. Co ciekawe te różnice już dzisiaj występują ponieważ poziom opłat wewnętrznych jest totalnie zróżnicowany.
Środowiska mogą nie mieć odwagi do realnego ustanawiania wysokości składki a to w konsekwencji może przełożyć się na problemy finansowe danej Chorągwi.
Zalety:
Taki sposób zmusza instruktorów w danej Chorągwi do odpowiedzialności i rzetelnego budowania struktur i finansów, władze do transparentności , uczy gospodarności.
Pozwala też na uwzględnienie różnic w bogactwie społeczności danego regionu ale także potrzeb i możliwości finansowych.
Jeśli dana Chorągiew ma świetnie rozwiniętą działalność gospodarczą i dochody z niej stanowią istotny procent budżetu, to być może nie będzie potrzeby na wysoką składkę.

Podsumowanie
Każda zmiana niesie z sobą ryzyko niepowodzenia. Ryzyko istnieje również w przypadku pozostawienia obecnego systemu finansowania, który jest niewydolny, nie daje gwarancji transparentności i grozi zapaścią finansową przynajmniej w kilku chorągwiach.
Przy tak radykalnym podniesieniu składki istnieje ryzyko iż znacznie spadnie efektywność ściągalności co w rezultacie może przełożyć się na niższe wpływy niż zakładają przedstawione projekcje, co może negatywnie odbić się szczególnie na budżecie GKZHP.
Realnym, wydaje się też, iż może (zwłaszcza w pierwszym okresie) zmniejszyć się liczba członków ZHP.
Jeśli nie zostanie wykonana solidna praca w zakresie: planowania, określenia zasad oraz edukacji, komunikacji i promocji, to efekt zmiany może być dużo gorszy niż spodziewany. Dlatego też konieczne jest określenie nie tylko zasad finansowania władz ale też planu wdrożenia.